«Их хануй нуур» ғұрыптық кешені мәтіні

Information

Жалпы анықтамасы:  Қазiргi Моңғолияның Архаңғай  аймағы, Эрдэнэ мандал  сұмынынан 4 км  оңтүстiгiндегi «Шантын хөндий»  деген жерде (Шанты жазығында )  орналасқан.  Бұл жерде «Хар хул хааны балгас //Хар бух балгас», «Ханын балгас» деп аталатын көне қалашық бар.

тас қапталды барық с – 2 дана 

1. 1. Бірінші (шығыс) сандық тастың  үш  қапталы  жерге орнатылған күйінде. Олар тұнбастастан жасалынған.  Ал шығыс жақтағы орта тұсында тесікті (шеңбері -21,5 см) төртінші қапталында екі жол жазу жазылған. 

1. 2. Оның екінші  (батыс) сандықтастың төрт қапталы  ақшыл граниттен  жасалынған. Бұл  төрт қапталында   ою өрнектер салынған. Бұл  қазір орнында жоқ.

Бітіктастың анықтамасы: Бітік - қара көк тұнбастас (сланец) қапталына қашалынған.  

Бітіктастың архитектуралық өлшемі:

Сақтаулы жері:  Табылған орнында.

Ғылыми зерттеулері:  1891 ж. Д.А. Клеменц бұл туралы алғашқы мәліметті тапты, ал соның  негізінде В.В. Радлов  мәтіннің   аудармасын жасайды.   1927 ж. Моңғол мен Тагна -Тува экспедиция мүшесi Б. Бямбаев қағаз қалыптық көшірмесін ( эстампажын)  алған. 1978 ж. Н.Сэр-Оджав, В.Е. Войтов аталмыш ескерткіште  археологиялық қазба жұмыстарын жүргізген. Х. Н. Орхун, Т. Текин, С. Г. Кляшторный және т.б. ғалымдар мәтіндік зерттеулерiн жүргiздi.

Әдебиет:

Радлов В.В. Атлас древности Монголии  «Труды Орхонской экспедиции» Т-1. СПб., 1892. XXIII;  Radloff W. Die Alttürkischen Inscrihpiften de Mongolei.  Dritte  Lieferung  Die Denkmäler von Koscho-Zaidam, die ubrigen denkmaler des Orchon bechens und denkmaler im flussgebiete  des Jenissei. / Die Inschrift von Ichi  Chanun-Nor /   St.Petersburg, 1895. p. 259.

           Войтов В.Е.  Древнетюркский пантеон и модель мироздания в культово- поминальных памятниках Монголии VI-VIII вв. Москва, 1996, С. 21,  рис-37, 69.

Orhun  H.N. Eski Turk Yazitlari , Istanbul, 1939, T-2. s. 101.;   Tekin T. On a Misinterpreted Word the Old Turkic Inscriptions //  Ural-Altaische Jahrbucher. Wiesbaden,  1964, Vol. 35,  fasc. B  р. 139.

Кляшторный С.Г. Храм изваяние и стела древнетюркских текстах (к интерпретации Ихе-ханны-норские надписи) //  Советская Тюркология -1974.  М., 1978, С. 238-256.

Мәтін:

..aszKjnabdzyznaBUWaQzGNUabr

.Rtibrtia