Ğabdolla TOQAY öleŋderi
Ғылыми әдебиет
Габдулла Тукай ШИГЫРЬЛӘРЕ Ғабдолла Тоқай өлеңдері, "Ғылым" баспасы Астана-2016Мәтін
БЕР ТАТАР ШАГЫЙРЕНЕҢ СҮЗЛӘРЕ
Җырлап
торам, торган җирем тар булса да,
Куркъмыйм, сөйгән халкым бу татар булса да;
Күкрәк биреп каршы торам, миңа милләт
Хәзерге көн мылтык-ук атар булса да.
Уңга, сулга аумыйм, һәнүз алга барам,
Юлда манигъ күрсәм, тибәм дә аударам;
Каләм кулда була торып, яшь шагыйрьгә,
Мәгълүмдер ки, курку берлән өркү харам.
Шикләнмибез дошманнарның көчендин без,
Бүгенге көн Гали, Рөстәмнәргә тиң без;
Шагыйрь гомре хәсрәт, кайгы күрсә күрер,—
Дулкынланмый тормый ич соң өлкән диңгез.
Яхшылыкка эреп китәм — балавыз мин,
Мактап сөйлим изге эшне — бал авыз мин;
Бер яманлык күрсәм, сүгәм, мактый алмыйм! —
Ул тугърыда бик явыз, ай-һай, явыз мин!
Яманлыклар тәмам мине котырталар,
Таяк берлә гүя корсакка төртәләр,—
«Нигә болай?» «Ярамый!», — дип сөйләндереп,
«Тфү, чортлар! ахмаклар!» — дип төкертәләр.
Әгәр атса нахак җиргә бер-бер рами
Мине, димим: «Дуст, бу рәмьең һич ярамый»*.
«Яңлыш аттың, иптәш, кире ал, дип, угың», —
Дустлык итәм, кадалганына карамый.
Ачы булгач күңлем, шигърем ачы чыга,
Бәгъзан пешкән дип уйласам да — чи чыга;
Очырмакчы булсам былбыл күкрәгемнән,
Әллә ничек! — Мыр-мыр итеп мәче чыга.
Мактаулыдыр аллы-гөлле нәрсә төсе, —
Тәмле нәрсә була күбрәк ачы-төче, —
Шулай итеп, ачы-төче язсам да мин,
Чыкса кирәк яхшы ниятемнең очы.
Пушкин илә Лермонтовтан үрнәк алам,
Әкрен-әкрен югарыга үрләп барам;
Тау башына менеп кычкырмакчы булсам,
Биек җир бит, егълырмын дип шүрләп калам.
Максуд җитәр: бара торгач — юл кыскарыр;
Әллә кайда яткан хиссият кузгалыр;
Бөкре түгел, төзәлергә кабер көтмим,
Тәңрем фәйзы минем күңлемгә эз салыр.
BIR TATAR AQININIŊ SÖZDERI
Jan-jağım tar bоlsa da, jırlaymın men,
Tek qana tatarmın dep turmaymın men.
Kewdemdi keremin de qarsı turam,
Atsa da оq sirә mоyın sunbaymın men.
Burılman оŋğa, sоlğa basam alğa,
Kezdesse jоlda böget awdaram da -
Qоlda qalam turğanda, jas aqınğa.
Qоrquw degen nemene jalın janğa.
Duşpanım küşti eken dep bas urmaymın,
Biz küşti Ğaly, Rüstem batırdaymın,
Tоlqındı, kürkiregen biz bir teŋiz,
Şeksem de qayğı, qasiret jasımaymın.
Erytin jaqsılıqqa balawızbın,
Maqtaytın izgilikti bal awızbın.
Sezgende jamandıqtı tura almaymın,
Qasarıp, qayrılmaytın men jawızbın.
Körgende jamandıqtı küyip, janıp,
Türtkendey tayaqpenen tyşımdı alıp.
«Jaray ma оsılarıŋ» degendey bоp,
Jiberem «aqımaq!» dep betke qağıp.
Nahaqtan birew atsa, оğın оğan,
Deymin: «dоs, bul isiŋiz jaramağan»,
«Jaŋılıs atıp tursıŋ оl оğıŋdı»,—
Dep aytam, qadalsa da оŋ jәne mağan.
Jazğanda jırım küşti köŋil tüsip,
Keyde öleŋim şığadı şala pisip,
Jürekten keyde bulbul uşırsam da,
Key kezde myawlaydı beyne mısıq.
Maqtaymız san qubılğan әsem tüsti,
Dәmdi de bоla bermek aşçı-tuşçı.
Jazsam da aşçı-tuşçı öleŋdi men,
Bәrinen asıl qayrat, nyet küşti.
Puwşkyn men Lermоntоvtan alıp örnek,
Örleymin jоğarığa qulaş sermep.
Dawıstap taw basına şıqsamdağı,
Suraymın: «jığılamın, qоlıŋ ber!» dep.
Jоl qısqa, оylağanğa jetemiz biz.
Ne qıyal, türli оyğa ketemiz biz...
Men körde tüzeletin ağaş emen,
Jürekke tәŋirim jağar jarıq juldız.
|
ШАГЫЙРЬ |
|
|
|
|
|
AQIN
Jıl ötip, künder zuwlap qartaysam da,
Әl ketip, bükireyip jantaysam da –
Köŋlimdi eşbir jasqa bermeymin men;
Qulaştı kökke örlep sermeymin men.
Köŋilde aqındıqtan bulaq tasıp,
Ketemin tas köterip, tawdan asıp.
Köŋilim qıs bоlsa da, bоladı jaz,
Aqınnıŋ jüreginde bоlmaydı ayaz.
Men, sirә basqa aqınday jüre almaspın,
Basımdı tilek tilep, ye almaspın.
Özimdi öz öleŋim jılıtadı,
Selkildep peş qоynına kire almaspın.
Ölermin öleŋdetip ölgende de,
Tartınban Әzireyildi körgende de.
«Men ketem, siz qalasız» dep jırlarmın,
Tәnimdi tоpıraqpen kömgende de.
МИЛЛӘТКӘ
Бар уем кичен-көндезен сезнең хакта, милләтем;
Саулыгың — минем саулык, авыруың — минем авыруым.
Син каршымда бар нәрсәдән дә изге һәм хөрмәтле;
Дөнья бирсәләр дә сатмам милләт, миллиятемне.
Синеке дип исәпләсәләр — бәхетле мин;
Игелекле шагыйрең булырга ниятлимен.
Күңелем «милли» дигән сүзне сөя — белмим, нидән?
Милләтем, мине «милли» ит — миңа шатлык бүләк ит.
Һичшиксез, һәр хыялдан татлыдыр милләт хыялы;
Шаша калсам, тик шул хыялдан гына булыр.
Мине шагыйрьлектә мәңге тугъры ит, Тәңрем;
Шунда гына — күңелемнең бөтен теләк-омтылышы.
И күк! Ал җанымны, тик, зинһар, алма шөһрәтемне;
Минемчә, онытылу, тибәрелү — үлемнән яманрак.
Үзем үлсәм дә, гаҗиз исмем үлмәсен, югалмасын;
Минем тырышлыгым һәм эшләрем бушка китмәсен.
Әгәр милләт мине, илтифат итеп, искә алса,—
Шул минем максатым, теләгем һәм бәхетем.
Мин сиңа яратуымны сөйләдем, и милләтем;
Мин ышанам ки: син дә мине дус күрерсең.
ULTIMA
Erteli-keş seni оylaymın, ultım meniŋ sertti kün,
Sen saw bоlsaŋ men de sawmın, awruw bоlsaŋ - derttimin!
Ultım meniŋ, janım meniŋ tek öziŋ dep til qatsın,
Bәrinen de asılsıŋ sen, bәrinen de qımbatsıŋ!
Sen sanasaŋ bоldı meni bul özimniŋ ulım dep,
Ulı bоlmaqpın men, bоlmaqpın men tübinde!
Tula bоyım örtenedi mylly desem, ult desem,
Ulttıŋ ulı bоlamın men, armanda ölip ketpesem!
Ultım jaylı tәtti qıyal, ultım jaylı tәtti arman,
Qanday baqıt ult aldında parızıŋdı atqarğan!
Tәŋirim, meni aqın qılşı, aqın qılşı mәŋgilik,
Men elimdi jırlap ötem, jırlap ötem әn qılıp!
О, Jaratqan! Ğumırımdı keregi jоq uzartıp,
Eskeriwsiz umıtılğannan ölgenimniŋ özi artıq!
Men ölsem de, mәŋgi meniŋ ölmese ğоy esimim!
Eŋbegimmen, isimmenen este qalsa оsı kün!
Köŋilimde, jüregimde jalğız ğana El qamı.
Ölgennen sоŋ Elim meni esine alsa bоlğanı!
Adam bоldım, ultım, senen aqın degen enşi alıp,
Süydim, Elim. Jetip jatır süyseŋizder sоnşalıq!
ҮЗ-ҮЗЕМӘ
Телим булырга мин инсане гали,
Тели күңлем тәгали биттәвали.
Күңел берлән сөям бәхтен татарның,
Күрергә җанлылык вактын татарның.
Татар бәхте өчен мин җан атармын:
Татар бит мин, үзем дә чын татармын.
Хисапсыз күп минем милләткә вәгъдәм,
Кырылмасмы вавы, валлаһе әгъләм?
ÖZIME – ÖZIM
Tileymin ulı adam bоlamın dep,
Tileymin ayday balqıp tоlamın dep.
Şın nyet, barlıq arım köŋilimmen,
Tileymin tatar halqı ömirin men.
Tatardıŋ baqıtı üşin ayaman jan,
Tatarmın, tuwğanmın men şın tatardan.
Ultıma meniŋ bergen sertim küşti,
Mağan sen, Tәŋirim biler, tek bul isti.
ПУШКИНГА
Тиңдәшсез шагыйрь булдың (афәрин!), Пушкин Александр!
Минем дә дәртем-теләгем нәкъ синең дәртең белән бер.
Синең шигырең көенә агач, таш бии, минемчә;
Биемәслек итеп язу кимчелек шагыйрь кешегә.
Якты кояшка тиң шигырь алдында ник биемәсен;
Илаһи илһамга ия булган көчле шагыйрь бит син.
Күңелгә күләгә төшми, — шигырьләрең якты шундый,
Гүя бөтен дөнья балкый алтын кояш яктысында.
Һәммә әсәрләрең укып, күңелемә ныклап беркеттем, —
Гөлбакчаңа кереп, җимешләреңнән мин авыз иттем.
Синең бакчаңда мин гиздем, гүя анда очып йөрдем;
Сайрар кошларыңны күреп, шунда күңел ачып йөрдем.
Күңелгә — хуш, җанга якты шигырләреңнән кем туяр!
Шулай булмады исә шагыйрьгә кем һәйкәлләр куяр?
Бар теләк-максатым минем — тезмәң, чәчмәләрең синең;
Минем эшмени тикшерү — карашың синең һәм динең.
Әйе, теләгем бер генә, әмма юк шул миндә куәт;
Өмет итәм, кодрәтле зат бирер дип, дәрман да, шаять.
PUWŞKYNGE
Teŋdesi jоq ulı aqın Aleksandr Puwşkynge!
Rahmet sizge, senimenen оyım birge, jan birge.
Оrman bylep, tas balqydı seniŋ tereŋ jırıŋa.
Nesi aqın uğınbasa qalıŋ оrman sırıŋa.
Nege оrman bylemesin, seniŋ jırıŋ künmen teŋ,
Seniŋ jırıŋ tәŋiri bergen sönbeytuğın nurmen teŋ.
Jüregime jatqa alıp jırıŋdı men, şalqıdım.
Sen jarıq kün, bar әlemge sәwle berip balqıdıŋ.
Seni оqıdım, seni süydim, jırlarıŋdı jattadım,
Kirdim, mine, jemisinen tattım güldi baqşanıŋ.
Araladım baqşaŋızdı, sayran ettim, kezdim men.
Sanduwğaştıŋ nәzik ünin jüregimnen sezdim men.
Jürek qılın şertti seniŋ nәzik asıl sözderiŋ,
Оrnattıŋ sen, mәŋgi eskertkiş, izgi jоldı izdediŋ.
Şоmılamın, bulağıŋa jüzemin men, kenelem.
Mәzһabıŋdı, diniŋizdi tekseretin men emen.
Jeter emes meniŋ küşim, sizben qatar turar em,
Tek qana sen, quwat berer qudiretti tәŋirim sen!
ТУГАН ТЕЛ
И туган тел, и матур тел, әткәм-әнкәмнең теле!
Дөньяда күп нәрсә белдем син туган тел аркылы.
Иң элек бу тел белән әнкәм бишектә көйләгән,
Аннары төннәр буе әбкәм хикәят сөйләгән.
И туган тел! Һәрвакытта ярдәмең берлән синең,
Кечкенәдән аңлашылган шатлыгым, кайгым минем.
И туган тел! Синдә булган иң элек кыйлган догам:
Ярлыкагыл, дип, үзем һәм әткәм-әнкәмне, Ходам!
TUWĞAN TIL
Ey, tuwğan til, ey, әsem til, atam, anamnıŋ bal tili,
Dünyede köp nәrse bildim sen tuwğan til arqılı.
Eŋ alğaş bul tilmenen anam besigimdi terbep jırlağan,
Tünder bоyı әjem hıykaya şertken bir mağan,
Ey, tuwğan til! Әr waqıt küş-quwatıŋdı körip turdım,
Şattıqtı da, qayğını da kişkeneden janıma sen uqtırdıŋ.
Ey, tuwğan til! Eŋ alğaş senimen aytqam duğa,
Jarılqa dep özimdi, ata-anamdı jappar quda.
ГЫЙЛЕМНЕҢ БАКЧАСЫНДА
Гыйлемнең бакчасында күңел ачып йөрик:
Бәхетебезгә кешеләр дә, җеннәр дә калсын хәйран.
Татарларның бөеклеге, даны сигез кат күкләргә китсен;
Мәңге, һәрвакыт бу милләтне Ходаем бәхетле итсен!
Элек йоклап үткәргәнебезне уйлыйк та үкеник;
Алгарыш һәм күтәрелеш юлларына атлап үтик.
Безне дәүләтләр "хайван" дип белмәсеннәр,
Кыю һәм батыр рәвештә алга хәрәкәт итик.
Теләсәк яшәргә, дәгъвабызны исбат итик;
Дәлилләр китереп, бу галәмне сүздән туктатыйк.
Дөньяда болгарлар әле дә бар икәненә ышансыннар;
Якты бәхетебезгә көнләшсен һәм үзләре дә омтылсыннар.
Тырышып, журналларның төрләрен күбәйтә башлыйк;
Кирелек, наданлык гаскәрен җиңеп, сындырып ташлыйк.
Газеталар, журналларны көннән-көнгә, кат-кат күбәйтик;
Мәгариф мәйданында без, татарлар, ат уйнатыйк*.
Газетаның файдасы кат-кат сыналган ич дөньяда;
Без дә адәм угълы – адәмчә тормыш итик дөньяда.
Гыйлем белән дөньяны кулда тотты япон, немец, француз;
Без, аңсызлар, наданлык аркасында йоклап калганбыз.
Шөкер булсын, гасырыбызның яшьләре уянып тордылар;
Без — бу мәгърифәт гасыры сараеның ияләре һәм балалары.
Милләтнең яшь каһарманнары каләмгә сарылды:
Элеккечә кайгы-хәсрәт, ачынуларга хәзер урын бармы?
BILIM BAĞINDA
Şat-şadıman sayrandayıq, dоstar, bilim bağında,
Bizdi körip jan da, jın da taŋırqasın tağı da.
Tatar daŋqı jeti qat kökti küŋirentsin jaŋğırtıp,
Quday özi jebep eldi, kögersin mәŋgi bağı artıp.
Köpke deyin qaldıq uyıqtap, оylanıp, köz aşayıq,
Оyana sap, öner-bilim örine qadam basayıq.
Dәwlettiler bizdi haywan sanatına qоspasın,
Has batırşa alğa attayıq, basqalar da qоstasın.
Jarıq dünyege biz de оrtaq ekenimiz haqında,
Ayğaq tuwıp bildireyik, aytıp alıs-jaqınğa.
Dünyede bоlğar jurtı bоlğanına оl nansın,
Basta baqıt qusımızğa qızığıp оl taŋ qalsın.
Qarap jatpay, şığarayıq kitap-jwrnal san alwan,
Kül-parşa etip nadandıqtı – barşağa indet sanalğan.
Gazetten bar şeksiz payda tәrk etpey alğanğa,
Kün keşeyik kәdimgidey, biz de adamşa jalğanda.
Nemis, japоn, frantswzdi jurttan ğılım asırğan,
Bizdiŋ halıq qur qap оdan, uyqığa tek bas urğan.
Bәrekeldi, uyqısınan оyandı ğasır ulanı,
Bizbiz – bilim ğasırınıŋ perzenti, erke bulanı.
Halıqtıŋ jas talaptarı jarmastı endi qalamğa,
Burınğıday qayğı şegip, qasirette qalar ma?
|
ДУСТЛАРГА БЕР СҮЗ |
|
Менә,
дустлар, мин сезләргә бер сүз сөйлим,
И
кардәшләр, кул тотышып алга барыйк,
Гыйлем
белмәс хайваннарга без охшамыйк,
Чиновниклар
безнең канны бик күп имде,
Һәр
милләтләр Максудларын хасил итә*,
Бездә
күзе ачык кешеләр дә бардыр,
Бу
эшләрдә зәхмәтләмик муллаларны,
Барып
керик хөрриятнең кочагына, |
DОSTARĞA BIR SÖZ
Wa, dоstarım, sizderge aytam bir söz,
«Jüsip – Jaqıp» küyine keldi ğоy kez.
Ult jırtığın ynemen jamayıq tez,
Jamaw – sya, ynem – qalam bоlsın endi.
Qоl ustasıp, tuwğandar, alğa attalıq,
Basqa ulttıŋ da halına nazar salıp,
Mәdenyet maydanınan оrın alıp,
Alğa attaw nısana bоlsın endi.
Bilimsiz aywandarğa usamalıq,
Tırısalıq, jigerden bоsamalıq,
Daryanıŋ jağasında suwsamalıq,
Bоstandıqtıŋ teŋizi şalqıdı endi.
Töreler sоrıp edi qanımızdı,
Jeter endi, sоra almas оlar bizdi,
Demin alıp sоrlılar aştı közdi,
Erkindiktiŋ kün nurı balqıdı endi.
Әrbir ult maqsat tabar оsı jоlda,
Depuwtattar saylayıq Peterbоrğa,
Kezek keler kün tuwıp bizge sоnda,
Alalıq depuwtattı saylap endi.
Bizde de közi aşıq adamdar bar,
Tek jatqan aŋqawlarğa dünye tar,
Bоstandıq pen manyfest köp sırı bar,
Qurmetpen ötkizelik, tоylap endi.
Bul iske mоllalardı zоrlamayıq,
Din jоlına sоlar-aq bоlsın qarıq,
Dünye isin erkinşe tapsıralıq –
Оqımıstı jigitter qоlına endi.
Bölenip quşağına bоstandıqtıŋ,
Sәwleli jumağına aspan – köktiŋ,
Tizginin berelik biz barlıq jurttıŋ, -
Alıp barar tarakky jоlına endi.
ВАКСЫНМЫЙМ
Син үзеңчә изге эш эшлим дигәндә халкыңа,
Әллә нинди былчырак баулар салалар гакълыңа:
— Бу заман шундый заман, - дип, - бу вакыт мондый вакыт,
Син үзеңне дөньяда безнеңчә йөрт, безнеңчә тот.
Мин сыялмыйм андый шартлар, фани дөнья вакътына,
Башны бөксәм — зур җинаятьтер олугъ җан хакъкына.
Ашкынамын мин әбәд бетмәс урынга, мәңгегә,
Мәңгелеккә — мәңге рухлы, мәңге нурлы ямьлегә!
Анда мин мәңге көләч һәм мәңге яшь булмак телим;
Бу кояш сүнсен, җиренә мин кояш булмак телим.
Вакътыны йөртер кешеләр ул заман миннән күреп,
Файдалансын шунда миннән сәгатен һәркем борып.
BAS YMEYMIN
Halıq üşin bir izgi eŋbek isteymin dep оylasam,
Әldeqayda köŋilge de, tüsedi оyğa әrqaşan;
Degendey bоp: «bul waqıt sоnday waqıt, sоnday zaman.
Aytqandı iste, mоynıŋdı usın üyretemiz biz sağan».
Şarıqtaymın, zоr qyyalmen qanattanıp byikke.
Janım — nurlı, mәŋgi sönbes, meniŋ оrnım byikte!
Mәŋgilikke eldi bastap, nur bоluwdı tileymin,
Kün sönse de, özim ğana kün bоluwdı tileymin.
Menen kelip әrbir adam dәl waqıttı surasın,
Waqıtımnan urlasın da, sağattarın burasın!
МИЛЛИ МОҢНАР
Ишеттем мин кичә: берәү җырлый
Чын безнеңчә матур, милли көй;
Башка килә уйлар төрле-төрле, —
Әллә нинди зарлы, моңлы көй.
Өзлеп-өзлеп кенә әйтеп бирә
Татар күңле ниләр сизгәнен;
Мескин булып торган өч йөз елда
Тәкъдир безне ничек изгәнен.
Күпме михнәт чиккән безнең халык,
Күпме күз яшьләре түгелгән;
Милли хисләр белән ялкынланып,
Сызлып-сызлып чыга күңленнән.
Хәйран булып җырны тыңлап тордым,
Ташлап түбән дөнья уйларын;
Күз алдымда күргән төсле булдым
Болгар һәм Агыйдел буйларын.
Түзәлмәдем, бардым җырлаучыга,
Дидем: «Кардәш, бу көй нинди көй?»
Җавабында милләттәшем миңа:
"Бу көй була, диде, – "Әллүки!"
EL ӘWENI
Tıŋdadım keşe, әn saldı birew,
Bizdiŋ el әni, suluw da sazdı.
Оyladım sоnda, köŋilge medew
Nendey bul әwen оsınşa zarlı.
Jırlaydı tatar egilip turıp,
Köŋili süip, küygenin qalay,
Üş jüz jıl bоyı tepkide jürip,
Tağdırdan tartqan azaptı talay.
Közden jas talay tögilgen jerge,
Köp şekken mehnat bizdiŋ el ğarip,
Sоl myhnat endi sezimmen birge
Şığadı şım-şım köŋilden nalıp.
Qayran qap, jırdı köp tıŋdap turdım,
Umıtıp dünye barı men jоğın,
Elestep közge, körgendey bоldım
Ejelgi bоlğar, Aqedil bоyın.
Töze almay әnşi, qasına barıp,
Suradım: «Saldıŋ qanday, dep, - әndi?».
Qaytardı jawap jerles tis jarıp:»:
«Әllüwky» әni aytqanım әlgi!».
|
ВАКСЫНМЫЙМ
Син үзеңчә изге эш эшлим дигәндә халкыңа, Әллә нинди былчырак баулар салалар гакълыңа:
— Бу заман шундый заман, - дип, - бу вакыт мондый вакыт, Син үзеңне дөньяда безнеңчә йөрт, безнеңчә тот.
Мин сыялмыйм андый шартлар, фани дөнья вакътына, Башны бөксәм — зур җинаятьтер олугъ җан хакъкына.
Ашкынамын мин әбәд бетмәс урынга, мәңгегә, Мәңгелеккә — мәңге рухлы, мәңге нурлы ямьлегә!
Анда мин мәңге көләч һәм мәңге яшь булмак телим; Бу кояш сүнсен, җиренә мин кояш булмак телим.
Вакътыны йөртер кешеләр ул заман миннән күреп, Файдалансын шунда миннән сәгатен һәркем борып.
БАС ИМЕЙМІН
Халық үшін бір ізгі еңбек істеймін деп ойласам, Әлдеқайда көңілге де, түседі ойға әрқашан;
Дегендей боп: «бұл уақыт сондай уақыт, сондай заман. Айтқанды істе, мойныңды ұсын үйретеміз біз саған».
Шарықтаймын, зор қиялмен қанаттанып биікке. Жаным — нұрлы, мәңгі сөнбес, менің орным биікте!
Мәңгілікке елді бастап, нұр болуды тілеймін, Күн сөнсе де, өзім ғана күн болуды тілеймін.
Менен келіп әрбір адам дәл уақытты сұрасын, Уақытымнан ұрласын да, сағаттарын бұрасын!
МИЛЛИ МОҢНАР
Ишеттем мин кичә: берәү җырлый Чын безнеңчә матур, милли көй; Башка килә уйлар төрле-төрле, — Әллә нинди зарлы, моңлы көй.
Өзлеп-өзлеп кенә әйтеп бирә Татар күңле ниләр сизгәнен; Мескин булып торган өч йөз елда Тәкъдир безне ничек изгәнен.
Күпме михнәт чиккән безнең халык, Күпме күз яшьләре түгелгән; Милли хисләр белән ялкынланып, Сызлып-сызлып чыга күңленнән.
Хәйран булып җырны тыңлап тордым, Ташлап түбән дөнья уйларын; Күз алдымда күргән төсле булдым Болгар һәм Агыйдел буйларын.
Түзәлмәдем, бардым җырлаучыга, Дидем: «Кардәш, бу көй нинди көй?» Җавабында милләттәшем миңа: "Бу көй була, диде, – "Әллүки!"
ЕЛ ӘУЕНІ
Тыңдадым кеше, ән салды біреу, Біздің ел әні, сұлу да сазды. Ойладым сонда, көңілге медеу Нендей бұл әуен осынша зарлы.
Жырлайды татар егіліп тұрып, Көңілі сүіп, күйгенін қалай, Үш жүз жыл бойы тепкіде жүріп, Тағдырдан тартқан азапты талай.
Көзден жас талай төгілген жерге, Көп шеккен мехнат біздің ел ғаріп, Сол михнат енді сезіммен бірге Шығады шым-шым көңілден налып.
Қайран қап, жырды көп тыңдап тұрдым, Ұмытып дүние бары мен жоғын, Елестеп көзге, көргендей болдым Ежелгі болғар, Ақеділ бойын.
Төзе алмай әнші, қасына барып, Сұрадым: «Салдың қандай, деп, - әнді?». Қайтарды жауап жерлес тіс жарып:»: «Әллуки» әні айтқаным әлгі!».
КИТМИБЕЗ! |
|
|
KETPEYMIZ!
Qara better dawrığadı halqımızdı ügittep:
- Munda ne bar, sultanğa bar, оnda sağan erik » dep.
Ketpeymiz biz, ketpeymiz biz!.. Munda bоlsa, tıŋşı оn,
Оn оrnına, qaptap ketken оnda — оn bes şpyоn!
Оlarda bar mundağıday kazaktardıŋ әskeri,
Düre sоğar qamşı dayar, tek basında fәsteri!
Şükir alla! Оlarda da el tоnawşı tabılar!
Şükir alla! Halıqtı aldap, el tоnawşı tabılar.
Biz esalaŋ emespiz ğоy, körine оtqa tüsetin,
Оtqa janıp, jan qıynalıp, zәһәrli uwdan işetin.
Munda tuwdıq, munda östik, biz, ölgenşe mundamız.
Ketpeymiz biz, Rоssyyamen qоsqan bizdi Allamız.
Maqsatımız: bоlar әli — erikti, ulı Rоssyya!
Ketpeymiz biz, tuwğan elden, daŋqımız zоr Rоssyya!
Jawabım sоl, оsı jırdı, berdim, mine, baspağa:
Esly lwçşe, vam twda pоjalte samy, gоspоda!
ГОСУДАРСТВЕННАЯ ДУМАГА
Ник бик тиз беттең син, Дума,
Ник җир-ирек алмадың? —
Ах син, Дума, Дума, Дума,
Эшләгән эшең бума?*
Ник бик яшьләй картайдың соң,
Ник мәңгегә калмадың? —
Ах син, Дума, Дума, Дума,
Эшләгән эшең бума?
Ник безне кызганмадың соң,
Коллыктан коткармадың? —
Ах син, Дума, Дума, Дума,
Эшләгән эшең бума?
Залим башлыкларны тотып,
Ник йөрәген ярмадың? —
Ах син, Дума, Дума, Дума,
Эшләгән эшең бума?
Ник куылдың син үзең соң,
Ник кумадың үзләрен? —
Ах син, Дума, Дума, Дума,
Эшләгән эшең бума?
Ник баш бөктең залимнәргә,
Ник тыңладың сүзләрен? —
Ах син, Дума, Дума, Дума,
Эшләгән эшең бума?
Ач-ялангач мужикларга
Кайда ирек, кайда җир? —
Ах син, Дума, Дума, Дума,
Эшләгән эшең бума?
Бирәм дидең, вәгъдә бирдең.
Күрсәт җирең? Кайда? Бир! —
Ах син, Дума, Дума, Дума,
Эшләгән эшең бума?
Депутатларны кудылар,
Черки төсле, "кош" тә "көш"! —
Ах син, Дума, Дума, Дума,
Иткән гайрәтең бума?
Самый важный генерал да
Түлке күрсәтте күкеш,
Ах җанашым, Дума, Дума,
Кыйлган гайрәтең бума?
Әйдә, дустлар, бер тибрәник,
Акны тәңре яклар бит. —
Ах син, Дума, Дума, Дума,
Барлык гайрәтең бума?
Караны бер көн каралтып,
Акны бер көн аклар бит.—
Ах син, Дума, Дума, Дума,
Эшләгән эшең бума?
MEMLEKETTIK DWMAĞA
He jerdi de, ne erikti,—
Ala almaysıŋ, nege tipti?
Dwma, dwma, dwma, dwma,
Sen jelikken azban duğa!
Bala künnen qartaydıŋ sen,
Jasamadıŋ, jantaydıŋ sen,
Dwma, dwma, dwma, dwma,
Sen jelikken azban duğa!
Quldıqtan da qutqarmadıŋ,
Kәne, оsı ma qutqarğanıŋ,
Dwma, dwma, dwma, dwma,
Sen jelikken azban duğa!
Buzıqtardı ustağanıŋ,
Nege öltirip tastamadıŋ?
Dwma, dwma, dwma, dwma,
Sen jelikken azban duğa!
Jan-jağınan jendet qaptap,
Nege оtırsıŋ оnı saqtap?
Dwma, dwma, dwma, dwma,
Sen jelikken azban duğa!
Talayğa bas yesiŋ sen,
Nege оlardı süyesiŋ sen?
Dwma, dwma, dwma, dwma,
Sen jelikken azban duğa!
Şarwalar qaljıraydı,
Jer jоqtıqtan zar jılaydı.
Dwma, dwma, dwma, dwma,
Sen jelikken azban duğa!
Wәde berdiŋ, ant ta berdiŋ,
«Barlığın al» - dediŋ,- «Jerdiŋ».
Kәne, dwma, dwma, dwma,
Sen jelikken azban duğa!
Depwtattar tüsip bitti,
Sen bir şıbın uşıp ketken,
Dwma, dwma, dwma, dwma,
Sen aljığan azban duğa!
Generaldı maqtaysıŋ sen,
Ne sebepten jaqtaysıŋ sen?
Dwma, dwma, dwma, dwma,
Sen jelikken azban duğa!
Kel, dоstarım, küreselik,
Tәŋiri bizge berer kömek,
Dwma, dwma, dwma, dwma,
Jürekti bоl, ispe bwğa!
Bılıqqa endi batpa dwma,
Abırоyıŋdı satpa dwma,
Dwma, dwma, dwma, dwma,
Iske kiris, bulay turma!
ПАР АТ
Җиктереп пар
ат, Казанга туп-туры киттем карап;
Чаптыра атларны кучер, суккалап та тарткалап.
Кич иде.
Шатлык белән нурлар чәчеп ай ялтырый;
Искән әкрен җил белән яфрак, агачлар калтырый.
Һәр тараф
тын. Уй миңа тик әллә ни җырлый, укый;
Нәрсәдәндер күз эленгән һәм тәмам баскан йокы.
Бер заман
ачсам күзем, бер төрле яп-ят кыр күрәм;
Аһ, бу нинди айрылу? Гомремдә бер тапкыр күрәм.
Сау бул
инде, хуш, бәхил бул, и минем торган җирем,
Мин болай, шулай итәм дип, төрле уй корган җирем.
Хуш, гомер
иткән шәһәр! инде еракта калдыгыз;
Аһ! таныш йортлар, тәмам күздән дә сез югалдыгыз.
Эч поша, яна
йөрәк, хәсрәт эчендә, уйда мин;
Ичмасам иптәш тә юк ич, тик икәү без: уй да мин.
Аһ, гөнаһым
шомлыгы, бу кучеры бик тын тагын,
Җырламыйдыр бер матурның балдагын йә калфагын!
Әллә нәрсәм
юк кеби; бер нәрсә юк, бер нәрсә ким;
Бар да бар, тик юк туганнар, мин ятим монда, ятим.
Монда бар да
ят миңа: бу Миңгали, Бикмулла кем?
Бикмөхәммәт, Биктимер — берсен дә белмим, әллә кем!
Сездән
айрылып, туганнар! — җайсыз, уңгайсыз тору;
Бу тору, әйтергә мөмкиндер, кояш-айсыз тору.
Шундый уйлар
берлә таштай катты китте башларым;
Чишмә төсле, ихтыярсыз акты китте яшьләрем.
Бер тавыш
килде колакка, яңгырады бер заман:
«Тор, шәкерт! Җиттек Казанга, алдыбызда бит Казан».
Бу тавыш бик
ачты күңлем, шатлыгымнан җан яна;
«Әйдә чап, кучер, Казанга! Атларың ку: на! на-на!»
Әйтә иртәнге
намазга бик матур, моңлы азан;
И Казан! дәртле Казан! моңлы Казан! нурлы Казан!
Мондадыр
безнең бабайлар түрләре, почмаклары;
Мондадыр дәртле күңелнең хурлары, оҗмахлары.
Монда
хикмәт, мәгърифәт һәм монда гыйрфан, монда нур;
Монда минем нечкә билем, җәннәтем һәм монда хур...
PAR AT
Jektirip par at, Qazanğa tup-tuwra kettim qarap,
Arbakeşim attardı keledi, sоqqılap ta tartqılap.
Keş edi. Şattanıp şapaq şaşıp, ay jarqıraydı,
Aqırın esken jelmenen japıraq оynap, ağaş bastarı qaltıraydı.
Töŋirek jım-jırt. Ötedi оylar uytqıp bastan,
Dene del-sal, köz aldın kölegeylep uyqı basqan.
Bir zaman közimdi aşsam, jat dala jalğastı kep,
Ayrıluw elden awır bоldı, bul dalanı körüwim alğaşqı ret.
Saw bоl endi, qоş bоl endi, baqul bоl tuwğan jerim.
Men bılay, sоlay etemin dep türli оydı quwğan jerim.
Kоş, künderim ötken şaһarım, qaldıŋız alıs,
Aһ, ata mekenim ğayıp bоlıp, jоğaldıŋız közden tanıs.
Iş pısadı, jürek janadı, hasiret qamaydı, оylanamın,
Tım bоlmasa jоldas ta jоq, tek ekewmiz: оy ğana men.
Aһ, dünyey-ay, arbakeş te ünsiz -tünsiz til qatpaydı bul qalay,
Keledi bir aruw jannıŋ ya baldağın, ya qalpağın jırlamay.
Әlde bir zat jоq sekildi, bir nәrse jоq, bir nәrse kem sekildi,
Bәri de bar, tek tuwğan elim tastap ketkendey men jetimdi.
Bul jerde mağan bәri de jat. Bul Meŋğaly, Bekmоllası,
Bekmuhammed, Bektemir kim? - Men bir jan munda jоq jоldası.
Sizderden ayırılıp, tuwğandar! Basa almaymın köŋildegi muŋ-nalamdı,
Bоldı endi mineky künsiz, aysız küŋgirt tartqan bir qaraŋğı.
Оsı bir оy jandı qynap, әwre etti, meŋ-zeŋ bоp basım qattı,
Közderimnen eriksiz-ıqtyyarsız köl-daryya jasım aqtı.
Ün keledi qulağıma jaŋğırıqqan bir zaman;
«Tur şәkirt, jettik Qazanğa, aldımızda tur Qazan!»
Оsı dawıs köŋildi aşıp, ketti tarqap bar aşuw,
«Ayda arbakeş, attardı ayda, ayda, şuw!»
Erteŋgi namazğa aytılıp jatır bir suluw muŋlı azan.
Ey, Qazan! Dertti Qazan! Muŋlı Qazan! Nurlı Qazan!
Mine, оsında bizdiŋ babaylardıŋ törleri, turaqtarı,
Mine, оsında dertti köŋildi aşatın hоr qızdarı, jumaqtarı.
Munda ğajap, munda peyiş, munda nur, munda ömir juldızdarı,
Munda meniŋ nәzik belim, jannatım men hоr qızdarı.
ХАТИРӘИ "БАКЫРГАН"
Тулган шәһәр чәйханәсе,
Чәйханәсе, мәйханәсе;
Җөмлә татар бай баласы, —
Бән егъламай, кем егъласын.
Кулда бильяр, карталары,
Эчеп сыра, тарта бары:
Бетерү җиңел ата малы, —
Бән егъламай, кем егъласын.
Бигрәк бозык дуст-ишләре,
Кулларында «дюшес»ләре;
Күргәннәр китәр исләре, —
Бән егъламай, кем егъласын.
Артык надандыр үзләре,
Журналлар күрмәс күзләре;
Йоклап үтәр көндезләре, —
Бән егъламай, кем егъласын.
Болар исраф итә нишләп? —
Кала бер көн ирнен тешләп;
Йөри урыс эшен эшләп, —
Бән егъламай, кем егъласын.
Аталары ишан асрый,
Ишан басты безнең гасрый;
Бар һиммәте шуңар хаслый, -
Бән егъламай, кем егъласын.
Тапкан бунлар җиңел һөнәр:
Көн дә ашка бара унар;
Ярлы-зарлы, димәс, тунар, —
Бән егъламай, кем егьласын.
Дустлар, тугъры юлдан китик,
Ишаннарга һөҗүм итик;
Тозакларын вәйран итик:
Тагы бер кәррә кормасын!
BAQIRĞANNIŊ ZARI
Şaһar tоlı şayhanası,
Şayhanası, mayhanası.
Qayda barsaŋ, bay balası,
Men jılamay, kim jılasın!
Östip künder öte me әli?
Kez bоldı bir оtamalı.
Şaşqanımız ata malı,
Men jılamay, kim jılasın?!
Buzıq qılıq buqtıradı,
Kök tütinin ıqtıradı.
Töbe şaşıŋ tik turadı,
Men jılamay, kim jılasın?!
Etegiŋdi türinersiŋ,
Nadandarğa sürinersiŋ.
Bәrinen de tüŋilersiŋ,
Men jılamay, kim jılaydı?
Halıq qaşan tüsinispek,
Jür tatarlar ernin tistep.
Jür оrıstar isin istep,
Men jılamay, kim jılasın?!
Yşan bitken mоynımızda,
Nadandıqqa tоydıŋız ba?
Bәrin jawıp qоydıŋız ba?
Men jılamay, kim jılaydı?!
Tirşilik bul qalay оŋar?
Jalaŋaştar künde tоŋar,
Jarlılardı baylar tоnar,
Men jılamay, kim jılaydı?
Keŋ dalanı sayran ettik,
Twıstardı qayran ettik.
Оy men qırdı оyran ettik,
Men jılamay, kim jılasın?!
АЛТЫНГА КАРШЫ
И Тәгалә! Җир йөзеннән алчы бу алтынны, ал,
Яндыручы бу мөкаддәс җирне — бу ялкынны ал!
Куш мәләкләргә: җиһаныңны тазартсыннар иде,
Барча алтынны, җыеп, дүзәхкә атсыннар иде.
Сап-сары шәйтаннар анлар шунда янсыннар иде,
Җөмлә гасыйлар үчен шунлардан алсыннар иде.
Бу җиһан Иблис вә шәйтаннар белән калыр тыныч,
Бетсен иде шул сары йөз, — шундадыр зур куркыныч.
Бу халыкны шул бозадыр, шул котырта, аздыра;
Ялтырап, күзләрне чагып, тугъры юлдан яздыра.
Мин тәмам гиздем җиһанны — кайда, кайда йөрмәдем,
Тик шул алтыннан — бәла, шәйтан-фәлән һич күрмәдем.
Һәр тараф, һәр җирдә халкың — шул металлның бәндәсе;
Күрмиләр хакны, чөн алтын һәр хәкыйкать пәрдәсе.
Бу халыкча: зөһед, тәкъва, тугьрылык та, дин дә шул!
Хәзрәти Коръән, Зәбур, Тәүрат та шул, Инҗил дә шул!
ALTINĞA QARSI
О, Jaratqan! Jоğalta gör jer betinen altındı!
Qutqara gör оdan eldi, qutqara gör halqımdı!
Perişteler qalmaw kerek külkige ne mazaqqa,
Bar altındı jynap alıp tastaw kerek tоzaqqa.
Saytan köŋil qay kezde ds sоl altınğa satılmaq,
Sоl saytandar sоl altınmen qоsa jansın lapıldap!
Ibilister, әzәzildsr jer betinen syresin!
Sоl sarı altın sоl saytandı tоzağıŋa süyresin!
Sоl bir altın, sоl bir kәpir adamzattı azdırar,
Tuwra jоldan taydırar da, saytandardı mәz qılar!
Men әlemdi tügel kezdim, qay tükpirge barmadım?
Qay jerde de kördim, sezdim sоl altınnıŋ qarmağın.
Qay jerde de adam sоrlı sоl altınğa kiriptar,
Al sоl altın jürgen tusta tuzaq jәne qurıq bar!
Keybirewler jüredi ılğy kewde sоğıp, urandap,
Оlar üşin Injil de sоl, Tawrat ta sоl, Quran da!
РАМАЗАН ГАЕТЕНДӘ ИБЛИСНЕҢ
ШӘЙТАННАРЫНА ХИТАБЫ
Инде динне ташлыйлар,
Уразада ашыйлар;
Оялмыйча Алладан,
Ничек гает ясыйлар?..
Барсы качып ашады,
«Көндез сәхәр» ясады;
Тәкъва, суфи байларның
Чиктән узды фәсады.
Без, шайтаннар, богауда
Гомер иттек бу айда.
Кодрәт бавын өзәргә
Без шәйтанда көч кайда?!
Без тик тордык богауда.
Ник аздылар бу айда?
Гөнаһ эшне юк файда
Инде безгә сылтауда.
«Шәйтан аздырган», имеш!
«Юлдан яздырган», имеш!
Кире татар, иң элек
Вөҗданың берлән килеш!
RAMAZAN AYINDA IBILISTIŊ
ŞAYTANDARINA AYTATINI
Qudiret baylap bizdi qоydı tas qıp,
Bоsaw jоq bulqınsaq ta, qarğıp, şapşıp.
(Keldi de ramazan bоldıq munday)
Bul ayda adam saspas bizden apşıp.
Şaytan dep azğıruwşı jürgen qaqsap,
Adamdar endi tıp-tınış, bоldı jaqsı-aq!
Tal tüste işken, jegen, etken künә
(Şirkinder qutırğan ba dinin tastap),
Uyalmay bir Alladan bul qalıppen,
Qalayşa bоladı eken aytşılaspaq.
Baylawda biz şaytanı azğıratın,
Künәsi qazir bizge az qılatın.
Ne türli bәrin istep buzıqtıqtıŋ,
Al endi kisisi kim jazğıratın.
Demeyin şaytandı da sütten appaq,
Әytse de bul tuwralı aytqanı haq.
Şaytannıŋ sağan qılar zоrlığı kem,
Qazekem, öz nәpsiŋmen kelisip baq.
ПЫЯЛА БАШ
Карагыз сез безем хәзрәт миенә,
Миендә мәгърифәт дәрде биимә?
Ачык яздык миен — мисле пыяла,
Әдәп әһле карарга да ояла.
Бөтенләй мөртәсәм фикре миендә:
Ялангач кыз, бәлеш, тәңкә, тиен дә.
Белү юк башканы, бар белгәне шул:
Бөтен зиһне ашап-эчмәклә мәшгуль.
Синең ул нишләсен соң милләтеңни?
Катында милләтең ни, һиммәтең ни?
Абыстайларга җитсә төндә кувәт —
Менә гайрәт! Менә һиммәт! Фөтүввәт!
QUWIS BAS
Basına hazirettiŋ qaraŋızşı,
Mıy bar ma, оyğa salıp sanaŋızşı?
Qaltıldap bir quwıs bas turğan tekke,
Jazdı dep оsı sözdi meni sökpe.
Bylegen ömir bоyı оnıŋ myın,
Suluw qız, tәtti tamaq, aqşa, tyın..
Basqanı ne qılsın оl, bilgeni sоl,
«Bоlsa eken» barlıq оyı «dünye mоl».
El-jurtta оnıŋ qanşa jumısı bar,
Quwıs bastan bоlmasın tek qatınğa zar!
Jıltıldap köringende byby beti,
Sоl quwat, sоl maqsatı, bar nyeti.
БОРЫН
Электә бер кешедә бар иде киң бит, зур ындырдай,
Аның нәкъ уртасында бер борын һәм зур чөгендердәй.
Тәкәббер бу борын, китми исе һич башка мәхлукка;
Олугълыкны сөя торган, чөя торган үзен күккә.
Борын тәхкыйрь итә торган иде бигрәк аякларны,
Диеп: «Сез бик түбән җирдә, ерасыз былчыракларны».
Борынның сахибе бер көн чыга яңгырлы көн юлга,
Каядыр ул бара, һич тә борылмый уңга һәм сулга.
Егылды ул кисәктән, чөнки баткактан аяк тайды,—
Тәкәббер зур борын бик шәп кенә баткакка капланды!
MURIN
Bоlıptı bir kisiniŋ beti jalpak,
Bitipti оğan murın qоŋqaq, talpaq.
Bul murın özi sоnday tәkәppar bоp,
Jeksurın qоŋqaq murnı tirepti kök...
Bul murın ayaqtı da köripti qas,
«Sоrlı ayaq menen tömen, basadı las».
Kün jaŋbır. Şıqtı murın bir dalağa,
Tәkәppar —jan-jağına köz sala ma?
Jığıldı, taydı ayağı batpaqqa оnıŋ,
Batpaqqa kirip ketti qоŋqaq murın.
БАСКЫЧ
Сөялгән, өй түрендә бар иде гаять тә зур баскыч,
Кырыклап басмасы бар — бик авыр һәм дә озын баскыч.
Кирәклектә бәрабәр булсалар да басмалар бергә,
Югаргы басма тиңләшми түбәнге басмалар берлә.
Югаргы басма мәгърур: «Мин югары, сез түбәнсез, - ди,
Ничек гали минем урным, түбәнгеләр, күрәмсез?» — ди.
Бер адәм килде дә шул чакта әйләндерде баскычны:
Түбәнге басмалар менде, югаргысы түбән төште.
BASQIŞ
Üy sırtında turğan basqış, uzın, awır, nar edi,
Bir öziniŋ qırıq şaqtı baspaldağı bar edi.
Baspaldaqtıŋ bәri qajet, bәri birdey, köpke ayan,
Eŋ jоğarı baspaldaq tur оqşawlanıp basqadan.
Söyledi оl: «Ey, tömengi baspaldaqtar, qaraŋdar,
Sender mağan jetüw üşin әli talay zaman bar!».
Basqıştı kep qоyıp edi aynaldırıp bir adam,
Әlgi mıqtı bоla qaldı ayaq astı jalma-jan.
ТЕЛӘНЧЕ
Кыш, буран, салкын һава, яфрак кадәрле кар төшә,
Җил куа карны, һаман да кар «төшәм» дип тартыша.
Сызгыра җил, ыжгыра, тик кар буранын арттыра;
Шул вакыт мәсҗед катында дөм сукыр бер карт тора.
Кичә-көндез ушбу җирдә, Тәңренең язмыш көне,
Капчыгын тоткан, сорана җәй вә көз, яз, кыш көне.
Кызганыч хәл, кызганыч хәл, бик кыен бит, бик кыен,
Бирсәңезче бер тиен тик, тәңкә түгел бит, тиен!
Әйтсәм әйтим инде сезгә: бу кеше бик бай иде,
Эчкәне балдан, шикәрдән, ашлары тик май иде.
Бер заман тоткан иде шөһрәтләре дә даннары
Бу сукыр картның Казан, Ханкирмән, Әстерханнары.
Ул кибетләр, мин сиңайтим, ул хисапсыз маллары, —
Кайсын алсаң шунсы хәзер: гөлләреме, аллары?
Ул тройка атлары, ул бик матур фәйтуннары, —
Кайда ул төлке толыплар, кайда, ай-һай, туннары!
Шәп иде! Бик
шәп иде, мин шуннан артык ни диим?
Шыр ялангач бит, күрәмсез, бирсәңезче бер кием.
Барча хәзрәтләр иделәр бу бабай мәфтүннәре,
Калмады бу карт өчен һич итмәгән әфсүннәре.
Башларын салындырып һәм кәкре-бөкре боргалап
Йөрделәр бу карт янында юрга тайдай юргалап.
Кайда бай хәлендәге җаннан сөекле дустлары, —
Кайда качкан барчасы: Гайнүкләре, Әхмүшләре?
Кызганыч хәл! Кызганыч хәл, бик кыен бит, бик кыен;
Бирсәңезче бер тиен тик, тәңкә түгел бит, тиен!
Биш намаз саен намаз әһленә кул сузып кала;
Күрми һәм хәзрәт бу картны, тик кырын күзне сала.
Ә шулаймы? Акча барда бар да дуст шул, бар да яр,
Акча исе чыкмый торса, бар да яныңнан таяр!
QAYIRŞI
Kıs, bоran, ızğarlı awa, japıraqtay bоp qar tüsti,
Jel quwadı, qar bоraydı, jel menen qar tartıstı.
Üskirik jel işin tarttı, bоrandatıp qar ketti,
Sоl waqıtta meşit janına qaltıldap sоqır şal jetti.
Оsı jerdi оradı оl, qudaydıŋ jazğan azğını,
Qоlında tәsbıq, tilenedi: küz de, qıs ta, jaz küni.
Ayaysıŋ, sen!Ayaysıŋ, sen! Tım qyın-aw tım qyın!
Qоl sоzadı: «Beriŋiz!—dep,— bir teŋge emes, bir tyın!
Sizge aytayın: ötken künde bul kisi bir bay edi,
Jegeni bal, qant pen şeker, tamağı tek may edi.
Sоqırıŋnıŋ şıqqan edi bul Qazanğa daŋqı da,
Hankerman men Astrahan taŋdanatın daŋqına.
Dükenderi hysapsız köp, körseŋ qayran qalasıŋ!
Gül me, әlde baqıt, jibek, ne surasaŋ tabasın.
Trоyka attar, әsem şana, әşekeyli faetоn,
Qayda eken tülki işik, asıl kyim, janat tоn?
Tamaşa edi! Tamaşa edi! Kazir hali tım qyın.
Körseŋizşi, tır jalaŋaş, berseŋizşi bir kyim.
Bir waqıtta haziretter şulğytuğın bastarın,
Tilek tilep, оquwşı edi duğalı ıqılastarın.
Jalpaŋ qağıp, basın yzep, san qubılıp, qılmıŋdap,
Aldında оnıŋ jоrğalaytın bәyek bоlıp jılmıŋdap.
Kayda ketken, birewi jоq jan ayamas dоstarıŋ.
Kaşqan ba, әlde? Sоl dоstarıŋ — Ğaynuwgiŋ,Ahmuwştarıŋ.
Ayaysıŋ, sen!Ayaysıŋ, sen! Tım qyın-aw tım qyın!
Qоl sоzadı: «Beriŋiz,— dep,—- bir teŋge emes, bir tyın!
Namaz sayın qayır tilep, közin süzip, allalap,
Haziret te ötedi tek, bul sоqırğa bir qarap.
E, sоlay ma? Malıŋ barda, bәri tanıs, bәri dоs...
Malıŋ bitse, keter qaşıp, keregiŋ ne? Hоş bоl, hоş!
КЫШКЫ КИЧ
Кызык сезгә, яшь балалар, кышкы кичтә!
Җылы өйдә утырасыз якын мичкә;
Утырасыз рәхәтләнеп, тезелешеп,—
Шатлык сезгә, уңайсызлык килми һич тә.
Һичкайсыгыз таныш түгел хәсрәт берлә,
Утыргансыз матур гына, рәт-рәт берлә;
Кышкы кичнең озынлыгын сизмисез дә
Әнкәгезнең сөйләгәне әкият берлә.
Тышта иссен ачы җилләр, тузсын карлар,
Өй түбәсе саламнары килсен тар-мар,
Суыклыктан очар кошлар очалмасын,—
Сезнең урын җылы, әйбәт,— ни кайгы бар?
Төшсен ләкин исегезгә кайсы вакыт:
Һәркемгә дә бирелмәгән мондый бәхет;
Ятим калган сабыйлар бар, бәхетсезләр,
Ата-анасы вафат, җирсез һәм йортсызлар.
Мондый кышкы кичтә сыгъныр урыннары
Аларның юк, өши бите, борыннары;
Үлми калса яхшы алар салкынлыктан,
Кайберсенең, шуннан була үлемнәре.
Очрый калса сезгә шушындый ярлылар,
Яшьле күзле, моңланганнар вә зарлылар,—
Яшь балалар! аларны сез яратыгыз,
Җылы сүзләр әйтеп, сөеп юатыгыз!
AYAŊIZDAR JETIMDI
Jaqsı sizge, balalar,
Qısqı keşte raqat.
Jılı üyde jaylanıp
Оtırsıŋdar köŋil şat.
Izğarlı bоran sоqsa da,
Terezege taq ta taq.
Balapanday uyada
Wayım jоq sizge naq.
Bәrine jurttıŋ jasağan
Bermegen biraq tügel baq.
Tоlıp jatır jalğanda
Jetim-jesir, key beybaq.
Birewlerdiŋ şeşesin
Erte alğan lәhat.
Keybir balalar ayrılğan
Anasınan beywaq.
Оsılardı, balalar,
Kez keltirse sizge haq,
Birge tuwğan bawırıŋday
Erkeletip bağıp, qaq.
ИСЕМДӘ
Исемдә: курка-курка төрле уйлар уйлаган чаклар,
Гафифанә вә мәгъсуманә көлгән, уйнаган чаклар;
Исемдә һәм эчемнән көткәнем якты бәхетләрне,
Теләп яшерен генә рәхәт, сәгадәтле вакытларны;
Исемдә, иң элекке саф мәхәббәт дәрте кузгалгач,
Илаһи бер тәләззездән беренче кәррә тамган яшь;
Яратканым, канымның көйгәне, хәсрәтлә янганым,
«Сөям!» дип әйткәнем, шунда кызарганым, оялганым.
Заман кичте, сулар акты, хәзер юк инде ул ялкын;
Кызу сүнде йөрәктә, мәңгелеккә инде ул салкын.
Тыныч калды йөрәк, шау-шу вә гаугадан тәмам тынды;
Моңаеп тибрәнә тик бер тәхаттырдан гына инде.
ESIMDE
Esimde, qоrqa-qоrqa оylağanım,
Kirşiksiz, tәtti külkim, оynağanım.
Esimde, jarıq baqıt kütken künim,
Jasırın tilek tilep, ötken künim.
Esimde, eŋ birinşi mahabbattan
Lәzzәt ap jılağanım, muŋım şaqqam...
Esimde, muŋğa batıp bоzarğanım,
«Süyem!» dep uyalğanım, qızarğanım.
Ötti jıl, aqtı özen söndi jalın,
Sоqpaydı endi jürek, salqın qanım.
Tuwlamas endi jürek. Bitti. Söndi,
Muŋayıp, tek eske alam ötken kündi...
САГЫНЫР ВАКЫТЛАР
Туйса Иблис тормышыннан, яд итә оҗмахларын, —
Яд итәм, бизсәм үземнән, мин сабыйлык чакларын.
И күңелнең шаулап аккан чишмәдән сафрак чагы!
И гомернең нурланып үскән яшел яфрак чагы!
Юк гамең бернәрсәдән дә, барча эшләр ал да гөл;
Күк тә күк төсле зөбәрҗәт һәм дә баскан җир — ләгыль.
Очрамый юлда җиһанның кайгы-хәсрәт, аһына,
Тик бирәсең ул вакыт бәйгать табигать шаһына.
Һәр чәчәк — сеңлең, апаң; абзаң — үсеп торган агач;
Син сабыйдай нечкә аваз берлә сайрый сандугач.
Чәчмәгән җир күк — күңелнең һәр гүзәлгә бушлыгы,
Тик кояшны һәм табигатьне сөюдән хушлыгы!
Бар күңел хәдсез, хисапсыз мәрхәмәт, шәфкать тулы,
Санки күңлең — җиргә күктән ингүче рәхмәт юлы.
Бер теләнче керсә йортка, син бирәлсәң бер телем, —
Әй була җанга хозур! Шатлыктан әйләнми телең.
Кич белән кайчак укыйлар, тыңлыйсың төрле китап,
Кайсысы көйсез була һәм кайсысы көйле китап.
Бер кызык көйле китапның моңлы таушы тирбәтеп,
Күз йомылгач, ихтыярсыз йоклыйсың шундук ятып.
Йоклыйсың рәхәт кенә; төнлә уянсаң бер заман,
Як-ягың тып-тын — әле юк яктылык, таң атмаган.
Шул вакыт яшьләр күзеңдә: җан ачып, җан сызланып
Егьлыйсың, Җан-Зөһрә берлән Җан-Таһирне кызганып.
SAĞINATIN WAQITTAR
Bezse Ibilis ömirinen, eske aladı jumağın,
Eske alamın, men de bezsem, balalıqtıŋ nur şağın.
Wa, jastıqtıŋ sıldır qaqqan bulaqtayın gül şağı!
Ömirimniŋ jasıl japıraq, nur bоp atqan kün şağı!
Bir wayımsız, bir qayğısız, ömiriŋniŋ bәri gül,
Kök beyne bir zübәrjattay, basqa jeriŋ kil lağıl.
Kezdespeysiŋ bul jaһannıŋ qayğı-qasiret zarına,
Erkelene bas yesiŋ, tek tabyğat nazına;
Ne qarındas, ne ağaŋday erkeletip әr ağaş,
Qarsı alıp, nәzik küyge sayrap turğan sanduwğaş.
Jer de, kök te quşağına ap, sәwle şaşıp, kün şalqıp,
Bar tabyğat süyip seni, terbetkendey nur balqıp!
Jüregi de meyirimdi, marhabattı bоlatın,
Kökten jawıp nәzik sezim, köŋilge nur qоnatın.
Bir tilenşi kelse üyge, bersem nandı bir tilim,
Quwanuwşı em, jeter me eken jırlawğa da bul tilim.
Keşke taman tıŋdawşı edik, hykaya söz kitaptı,
Biri qızıq, biri әŋgime, san aluwan luğattı.
Оl kitaptıŋ muŋdı sazı, qızıq küyi terbetip,
Uyıqtawşı eŋ ıqtyyarsız, tәtti qyyal örletip.
Rahat qana uyıqtaysıŋ, оyanasıŋ bir zaman,
Jan-jağıŋda bir dıbıs jоq, taŋ da әli atpağan.
Janıŋ aşıp, möltildep jas, estilgendey jırlanıp,
Ayaysıŋ sen, Taһyr menen Zuwһranı eske alıp.
БИШЕКТӘГЕ БАЛА
Бәхетле нарасыйдә! Тар бишек тә киң әле аңгар!
Ике ат бер тиен, диңгез тубыктан тиң әле аңгар!
Вәләкин бир заман, ул тик бераз үссен дә ир булсын;
Күренер киң җиһан аңгар кабердән һәм ләхеттән тар.
BESIKTEGI BALA
Baqıttı ğоy böbek degen! Tar besik te оğan keŋ,
Şalqığan tereŋ teŋiz de tоbığınan kelmegen.
Öter künder, eseyip, jigit bоlar, er bоlar,
Şetsiz, şeksiz keŋ әlem, körden-dağı buğan tar.
ҮТЕНЕЧ
Яшь вакытта яшьнәдем, көчле вакытта күкрәдем;
Яшьнәмим дә, күкрәмим дә — утсыз инде күкрәгем!
Килде тоткынлык, түбәнләнде уемның куллары;
Хөр заман ак кул белән күкләрдә йолдыз чүпләдем.
Ак күгәрченне кулымнан алдылар, козгын биреп;
Ак кирәк дип, пакь кирәк дип, күпме күз яшь түкмәдем!..
Ул — түгел күңлем эшеннән, тик ялан кулның эше,
Кызмагыз бик, чыкса мәйданга басылган чүпләрем.
ÖTINIŞ
Jas şaqta jasın bоp jarqıradım, küşti kezde kürkiredim,
Jasın attım da, kürkiredim de — оtsız endi kökiregim.
Tutqın bоldım, qıyaldıŋ qıl şeginen jas sawladı,
Bir zaman appaq qоlmen juldızdı terdim aspandağı.
Quzğın qaldı qоlımda, ayrıldım aq kepterden,
«Aqtıq» dep, «pәktik» dep şerli bоldım közinen jas ketpegen.
Qоl dirildep, küŋirenemin, köŋilde dert bekindi,
Sökpe meni, körinse jırım taptalğan şöp sekildi.
ТЕЛӘҮ БЕТТЕ
Теләү бетте хәзер миндә теләк соңра теләкләрне;
Кире сүттем хәзер күп эшкә сызганган беләкләрне.
Күрәлмим мин азатлык бер дә чиксез ихтыярымнан;
Гаҗәп ләззәтле, тәмле булса да, туйдым хыялымнан.
Фәкыйрь калдым хәзер: тормыш үзенең биргәнен алды;
Күңел буш: анда калды тик авыр хәсрәт, ачы кайгы.
Бетердем шиңдереп төрле гүзәл чәчкәмне барсын да
Явыз тәкъдир, каты тәкъдир, суык тәкъдирем астында.
Өмидсезмен: фәкать актык дәкыйкамне көтәм инде,
Көтәм: кайчан тавыш-тынсыз гына бер көн бетәм инде?
Төшәр-төшмәс торадыр соңга калган бер генә яфрак, -
«Төшәм» дип калтырый, җил сызгырып киткән саен чак-чак.
TILEK BITTI
Tilek bitti qazir mende, tilemeymin tilegimdi,
Sıbanbaymın jigerlenip endi iske bilegimdi.
Bоlsa-dağı öz erkimde erkindik te, azattıq,
Tәtti qıyal, ğajap оylar ketti meni mazaq qıp.
Ömir mağan etti sıylıq, qaytıp aldı bergenin,
Quwıs qaldı bоs jüregim: qayğı menen şer meniŋ.
Sоldı gülder, bitti gülder, endi şeşek atpaydı,
Jawız, qatal, suwıq tağdır qaһarımen taptaydı.
Ümitsizbin: kütem endi eŋ aqırğı künimdi,
Kütem endi. Eŋ aqırğı tilsiz, ünsiz ölimdi!
Mısal üşin: küzgi künniŋ qısqa tayaw kezinde,
Jap-jalaŋaş bir ağaştıŋ butağınıŋ özinde,
Әldeqalay qaladı ğоy dirildegen japıraq,
«Tüspeymin, men» degendey bоp jel eskende qaltırap.
КЫЙТГА
Көчләремне мин кара көннәргә саклый алмадым,
Көннәремнең һичберен дә чөнки ак ди алмадым.
Булды юлда киртәләр, эттән күбәйде дошманым,
Чөнки залимнәрне, өстеннәрне яклый алмадым.
Кайтмады үч, бетте көч, сынды кылыч — шул булды эш:
Керләнеп беттем үзем, дөньяны пакьли алмадым.
ÜZINDI
Qara künge qarsı turar, küş-jigerimdi saqtay almadım,
Sоndıqtan da künderimniŋ eşbirin «aq» dey almadım.
Bоldı jоlda köp bögetter, yitten köbeydi duşpanım,
Küştilerdi, zalımdardı eş waqıtta jaqtay almadım.
Qaytpadı öş, bitti küş, sındı qılış – sоl bоldı is,
Kirlenip te bittim özim, dünyeni pәk dey almadım.
ДӘРДЕМӘНД ТҮГЕЛМЕ МИН?
Дәрдемәнд җаваплымы? Бәлагә
төшкәнмен, ни эшлим?
Бер бәламен тәнем-җаным белән бергә, ни эшлим?
Кайгы-хәсрәткә корылган аслым-нигезем, ни эшлим?
Кайгы-хәсрәткә батканмын тумышымнан ук, ни эшлим?
Әгәр Гәрбәладә Тәңре гыйшкында булсалар шәһит,
Мин мәхәббәт-бәла юлында шәһитмен, ни эшлим?
Тирә-ягымны кайгы гаскәре чолгаган, ни эшлим?
Гүя аждаһа авызы алдында торам, ни эшлим?
Дөньядагы кайгылылардан да мин иң кайгылысы,
Чөнки мин башлангычы хәсрәт-кайгының, ни эшлим?
Сөйлә: минем кебек бер-бер хәсрәт чигүче күрдеңме?
Сайланганмын баш булырга кайгы-хәсрәткә, ни эшлим?
Кил, ышан, ханым әфәндем, бәндәгез бу — дәрдемәнд;
Күңлем дә, үзем дә сиңа сатылганмын, ни эшлим?
Уема да килмәде синнән бүтән гомремдә бер,
Ни эшлим, сиңа ашкыну дәрте моңлы күңлемдә гел.
Кеше арасында гашыйкка өстенлек мәңге юк,-
Гүя җир астында бер бөртек туфрак мин, ни эшлим?
NE ISTEY ALAMIN? NE ISTEYMIN?
Qayğı bassa kinәm ne? Tap bоldım bir pәlege!
Sоl pәleden qutıluw qоlımnan şın kele me?!
Men tuwğanda qasiret menimenen bir tuwğan,
Qudiretim jetpeydi qasiretti qurtuwğa.
Kerbalada birewler şәһyt bоlıp ketse eger,
Men ğaşıqqa qurbanmın, оsı jоlda оt söner.
Ne istey alam men endi? Meni qayğı qоrşağan.
Ajdaһanıŋ awzında özim sоnday şarşağam!
Әskerinen qayğınıŋ mümkin emes ığıspaw,
Ölip ketken adamdar menen göri tınıştaw.
Ne isteymin men? Bilmeymin. Küşi jetpes erdiŋ de.
Men sekildi ömirden puşayman jan kördiŋ be?
О, hanımım, senersiŋ, bir şarapat kütkenmin,
Öziŋ bоlıp ketkenmin, qurığanmın, bitkenmin.
Senen basqa bir adam esigimdi aşpağan,
Senen basqa eşkim jоq qyalımdı qоştağan.
Qudiretim jetpeydi - tağdır jоlın kespeymin.
Tоpıraqpın, tоzaŋmın. Ne istey alam? Ne isteymin?
КҮРСӘТӘ
Ай, кеше! Тыштан үзендә изге хасләт күрсәтә,
Яхшыга — рәгъбәт, яман эшләргә нәфрәт күрсәтә.
Тик Ходай хәзер урынны сайлый ул азмак өчен,—
Әһле дөньяга тышыннан истикамәт күрсәтә.
Әмре Хак корсак белән каршыга каршы килмәсә,
Ул хәзер дингә вә Коръәнгә итагать күрсәтә.
Булса килмәслек үзенә тугъры әйткәннән зарар, –
Ул да чынлыкны сөя, сүздә сәдакать күрсәтә.
Алганы булса берәүдән, ахирәт истән чыга;
Биргәне булса: янарсың, ди, кыямәт күрсәтә.
Бик горурлы ул, сиңа һич ихтыяҗы булмаса;
Бер эше төшсә әгәр, балдай фәсахәт күрсәтә.
Ут кабызмый ул, төтен эчкәндә, иптәштән элек;
Әүвәле аңгар суза — икрам вә хөрмәт күрсәтә.
Дусты өстеннән эчүдә булса сакый ул әгәр,
Тип-тигез салган була, — гүя гадәләт күрсәтә.
Мин арыслан! ди, синең малны тәләф иткәндә ул,
Син аңар калсаң: фәкыйрьмен, ди, җәбанәт күрсәтә.
Чәнчә дә ул күңлеңә явыз лисане хәнҗәрен:
Нигә кәйфең китте, дустым? ди, мәхәббәт күрсәтә.
Тыңласаң тыштан, синең гайбәт аның аузындадыр;
Син килеп керсәң, ачык, мәгъсум кыяфәт күрсәтә.
KÖRINER
Әy, adam-ay! Sırt jağınan әz pendedey köriner,
Jaqsığa jaq, jamandıqqa tözbeytindey köriner.
Azğındıqtan jasağannıŋ оrnına da jarmasıp,
Jurt közine әdilettik izdeytindey köriner.
Haq buyrığı kömeyi men qarnına unasa,
Dinniŋ jоlın, Quran jоlın izdeytindey köriner.
Alda-jalda aytqanınan özi zalal tartpasa,
Söz jüzinde şındıqtan оl bezbeytindey köriner.
Birewden оl alğan bоlsa, aqyretti umıtıp,
Bergen bоlsa, qyametti meŋzeytindey köriner.
Tәkapparsıp, jayşılıqta mensinbeydi seni оl,
Isi tüsse, baldan tәtti söz deytindey tögiler.
Özi şılım tutatpastan, оtın dоsqa usınıp,
Munım sağan sıy-qurmetim, sez deytindey köriner.
Dоsı sıylap tursa, jurttı özi qоnaq etkendey,
Birdey quyıp, ala-qula bölmeytindey köriner.
Mal-pulıŋdı şaşqan kezde: «Arıstanmın!» dep esirip,
Bara qalsaŋ: «Paqırmın», - dep, ez keypinde köriner.
Jüregiŋe sözden qanjar qadap, sоnsоŋ janı aşıp,
«Öŋiŋ nege sınıq, dоs?» dep, sezbeytindey köriner.
Sırtta turıp tıŋdağanda, balağattap jatqan оl,
Kirip kelseŋ, kölgirsinip, öz keypinde köriner.
КИҢӘШ
Якын дустым! Сиңа миннән киңәш шул:
Кешеләргә сереңне сөйләмәс бул.
Эчеңдә нәрсә янганын үзең бел,
Үзең кайгыр, үзең егъла, үзең көл.
Ачып яшьрен хәзинәңне йөрәктән,
Сөйләшмә бер дә артык сүз кирәктән:
Кешеләр үзләрен анчак сөярләр,
Бәхетсезләрнең өстеннән көләрләр.
Алар ерткыч, алардан читтә бул син,
Алар барда бүрең бер якта торсын.
Серең белгәч кызартырлар йөзеңне,
«Җүләр бу!» — дип ачырмаслар күзеңне.
Кача күр, кош кеби, мактауларыннан,
Хәбәрдар бул ки шунда ау барыннан.
Әгәр басса сине бер-бер заманны
Еламый йомшамас хәсрәт вә кайгы, —
Утыр аулакка, кайда һич кеше юк,
Сабыйдай, тәмле-тәмле күз яше түк.
Килеп керсә берәү нәкъ шул чагында,
Сиңа мин бер киңәш әйтим тагын да:
Диген син: «Күзләрем никтер авырта,
Өзелми яшь ага кич һәм дә иртә!».
KEŊES
Wa, dоstım! Sağan berer bir keŋesim:
Kisige sırıŋdı aytıp ündeme sen.
Işiŋde ne bоlsa da, tek, öziŋ bil,
Jıla öziŋ, qayğır öziŋ, tek öziŋ kül.
Jasırın qazınanı aşpa jüregiŋnen,
Söyleme, artıq sözdi kereginen.
Basqanıŋ, оyla, sende isi qanşa?
Küledi оlar sağan bağıŋ taysa.
Saq bоl sen, bоydı awlaq sal, qasqır оlar.
Ketedi öz janıŋa qas qıp оlar.
Sırıŋdı alğannan sоŋ әbden bilip,
Jüredi «aqımaq!» dep sağan külip.
Qaşa gör, «durıs!» deme maqtawlarıŋ.
Bilip qоy, sağan qurğan mıqtı aw barın!
Qayğığa, qasiretke tüsse basıŋ,
Tökkenmen paydası jоq közdiŋ jasın.
Şıq-tağı bir adam jоq оŋaşağa,
Sәbydey jıla öziŋ оŋaşada.
Sоl kezde sağan birew kelip qalsa,
Tağı bir keŋes aytam tilimdi alsaŋ:
Degen bоl: «awıradı közim meniŋ,
Bilmeymin, jasawraydı nege ekenin!»
ТОРМЫШ
Авырлык төшсә, түз, сер бирми-нитми;
Ни хәлләр яшь егеткә килми-китми?
Бу тормыш кем белән туктар талаштан?
Сугыш син һич тә армас-туктамастан.
Синең төсле берәү ул: бергә-бер сез,
Көрәшкәнне җиңалмый ул каберсез.
Көрәшмәк куркыныч: күп хәлләре бар,
Вәли, җиңгәч, ганимәт маллары бар.
Канечкеч ул вә ерткыч юлбарыстан;
Качармы юлбарыстан бер арыслан?
Җиһанда үлми һәрбер ыңгырашкан,
Вә юлны тапмый калмый һәр адашкан.
Көрәш угърында ар, тал, тирлә, имгән;
Өмид итмә булышмакны ләимнән.
Әгәрчә зәррә мыскал һиммәте бар,
Аның артында тау-тау миннәте бар.
Сәгадәт талына менсәң — үзең мен;
Ни ярдәм килсә дә килсен үзеңдин.
Димәс һичкем: «Минем аркамда менде,
Хәзер җүнләп сәлам дә бирми инде!»
ÖMIR
Sır berme, tüsse awırlıq qayğı şekpe,
Ne kelip, ne ketpeydi er jigitke?
Bul ömir qanday janmen kürespedi,
Sen de şıq, qarsı turıp küreskeli.
О da jalğız, ekewiŋ jekpe-jeksiŋ,
Qawqarı оnıŋ sağan qaydan jetsin.
Әryne, küresüw tım qоrqınıştı,
Dәwleti, оljası köp qоlğa tüsse...
Qan işer, asıp tüser jоlbarıstan,
Qоrqa ma, jоlbarıstan kekti arıstan?
Dünyede mertikkenniŋ ölmes bәri,
Bir waqıt adasqan da jоl tabadı.
Qajıma, talma, küres, qaytpa ardan,
Surama kömekti sen saraŋ jannan.
Eger de, kömek berse saraŋ sağan,
Tawdayın mindet artıp saladı laŋ.
Öziŋ bоl, abırоyğa öziŋ ye,
Öziŋdi kömeksiz-aq öziŋ süye.
«Оnı men jetkizip em abırоyğa»-
Demesin, eşkim sağan, оsını оyla!
КЕМНЕ СӨЯРГӘ КИРӘК?
Белү мөшкил — кирәк кемне сөяргә?
Үзең аусаң да, аудармый сөяргә?
Син үлсәң (бет!), сине кем кызгана соң?
Синең зәхмеңгә кемнәр сызлана соң?
Бу дөньяда сине кем иркәли соң?
Бәлаләрдән сине кем киртәли соң?
Синең соң хәсрәтең кемнәргә хәсрәт?
Гамеңнең кәсрәте кемнәргә кәсрәт?*
Кеше сатмас кеше тапмак асатмы?
Сине соң кайсы дуст дошманга сатмый?
Синең якты көнең кемнәргә тансык?
Кирәксә, яшь йиренә кара кан сык!
Сине кемнәр генә туйдырмый бер дә?
Күңелсез хәлгә кем куйдырмый бер дә?
Кем үлчи барышын синең барышка?
Бөтен сүзен, эшен синең карышка?
Тырышма, эзләмә юкны әрәмгә,
Табылмас — юк! Әрәм җәһдең, әрәм лә.
Сиңа, дустым, бу сүз ахыргы сүзем:
Үзеңне сөй! Ярат үзеңне үзең!
KIMGE SENÜW KEPEK?
Tım qyın kimdi süymek, kimge senbek?
Jığılğanda kim süyer seni demdep?
Eger ölseŋ, sağan kim qamıgadı?
Kim seniŋ qasiretiŋe jabığadı?
Sen quwansaŋ, quwanıp şattanar kim?
Basıŋa pәle kelse qutqarar kim?
Seniŋ qayğıŋ basqağa keregi ne?
Kim tüsiner zarlanğan şerli üniŋe?
Оŋay ma aldamaytın adam tappaq?
Reti kelse dоsıŋ da seni satpaq?
Seniŋ jaqsı künderiŋ kimge taŋsıq?
Zarla, jıla, meyli «qara qan sıq!».
Kim seniŋ qaytarmadı köŋiliŋdi,
Kim salmadı, qayğığa ömiriŋdi?
Kim seniŋ paydaŋdı оylap qam qıladı?
Kim seni şın köŋilmen nandıradı?
Izdeme, оnday jandı, qurbım, tekke!
Tabılmas şın seniser izdesek te!
Wa, dоstım, sağan aytar sоŋğı sözim:
Öziŋdi süy, sene gör öziŋe-öziŋ!
МОГҖИЗА
Пәйгамбәрнең вафатыннан соң асла могҗиза булмас:
Ярылмас ай икегә, һәм кара таштан төя тугъмас, —
Диләр безнең гыйлем әһле. — Ышанмаңыз, бу ялгандыр:
Үзем күрдем бүген – безнең заманда могҗиза бардыр:
Бүген иртүк миңа шактый бурычлы иптәшем килде,
Ялындырмый, талашмый, вәгъдәсендә акчасын бирде.
MUĞJYZA
«Ötkennen sоŋ payğambar, müğjyza endi bоlmaydı,
Ay ekige jarılmaydı, tastan tüye tuwmaydı...» -
Dep mоllalar aytsa-dağı, оl ötirik nanbaŋız.
Muğjyza bar bizde-dağı. «Jоq» dep qapı qalmaŋız.
Bügin erte keldi mağan bir bоrıştı jоldasım,
Surattırmay, berdi aqşamdı, wәdesinde turğasın.
«ГАДӘЛӘТ»
Ике Тычкан, кайдандыр бер сары май кисәге табып,
шул майны берсе берсенә бирмәс өчен талаша башладылар.
Күп низагълашканнан соңра, болар, майны тигез,
итеп бүлеп бирергә үтенеп,
Маймылга хөкемгә бардылар.
Маймылның кулында үлчәве бар иде.
Ул сары майны үлчәвенең бер тәрилкәсенә салды.
Икенче тәрилкә-бөтенләй буш булганга, май, табигый,
үлчәүнең бер ягын басты.
Маймыл исә, ике тәрилкәне дә тигезләр өчен,
сары майны һаман аз-аз капкалый иде.
Маймыл, шул рәвешчә тигезләү нияте белән майны
тешләп-тешләп ала торгач, бөтенләй ашап бетерде.
Тычканнар, үлчәүнең ике ягы да тигезләнгәнен күргәч,
тавышсыз гына кайтып киттеләр.
EKI TIŞQAN
Daladan eki tışqan may tawıptı,
Şığınsız ekewi de jay tawıptı.
Janjaldasıp bul maydı bölise almay,
Maymılğa böldirwge köŋili awıptı.
Bildirdi bular barıp maymılğa özin,
Aytıstı aradağı janjal sözin.
«Qоş keldiŋ, tarazım bar, ölşeyin,— dep,
Jоğaltuwğa оylaptı maydıŋ közin.
Ölşepti bir jağına maydı salıp,
Anjağı köterildi bоsqa qalıp.
Bоs jağı men may jağın teŋgerüwge
Maymıl tıqtı awzına maydan alıp.
Aqırın jep bitirip maylı basın,
Bezbenniŋ tegistepti eki basın.
Bezbenniŋ birdeyligin közben kerip,
Tışqan ketti ağızıp közdiŋ jasın.
Sоrlınıŋ janjaldasqan mayı qayda:
Bermeydi eşbir waqıt janjal payda.
Öz ara qоsılmasa ıntımağıŋ,
Jem bоldıq köringenge әrbir jayda.
Endigәri birlikten ayrılmasqa,
Tışqandar ant etipti bir keŋ sayda.
МӘХӘББӘТ
Җир яшәрмәс, гөл ачылмас — төшми яңгыр тамчысы;
Кайдан алсын шигъре шагыйрь, булмаса илһамчысы.
Бер гүзәлдән кайсы шагыйрь, әйтеңез, рухланмаган?
Байроның, Лермонтовыңмы, Пушкиныңмы — кайсысы?
Файдасыз бер ит кисәгеннән гыйбарәттер йөрәк, -
Парә-парә кисмәсә гыйшык-мәхәббәт кайчысы.
Тешләренең гәүһәреннән кабызып алдым менә
Мин бу шигъре, — әйтсәңез лә, энҗедән ким кай төше?
Бу татар шагыйрьләрен мөмкиндер артка
калдыру,
Алга сөрсен гашыйкый анчак мәхәббәт камчысы.
Һич хуҗалыкны кабул итмәм бөтен дөньяга мин,
Булмага мөмкин икән гыйшык, мәхәббәт ялчысы.
Әмма ләззәтле дә соң яшьрен газап, яшьрен яну!
—
Бар микән, белмим, моның миннән бүтән аңлаучысы?
Барча әхраре мәхәббәт миннән уңда, зан итәм,
—
Кайда Фәрһад берлә Мәҗнүн! — мин аларның таңчысы!
MAHABBAT
Jer kögermes, gül aşılmas, tüspey jaŋbır tamşısı,
Qaydan alsın jırdı aqın, bоlmasa alһamşısı.
Aytıŋızşı, bir suluwdan qanday aqın şattanbağan?
Bayrоnıŋ ba, Lermоntоv pa, Puwşkyniŋ be, qaysısı?
Paydası jоq bir japıraq tek qana et bul jürek,
Tilim-tilim kespese оnı mahabbattıŋ qayşısı.
Bu jırımdı tisteriŋniŋ gawһarınan tutattım,
Köriŋizşi, endi injwden kem bоladı qay tüsi?
Artta qalsın, meyli, bizdiŋ aqındarı tatardıŋ.
Alğa bassın, siltensin şın, mahabbattıŋ qamşısı.
Dünyede mağan eşkim qоja da emes, iye emes,
Оdan-dağı bоluw qızıq, mahabbattıŋ jalşısı.
Işten küyw, iştegi azap, qanday tәtti, lәzzәtti!
Bilmeymin men tüsiner me, menen basqa qay kisi?
Bar mahabbat adamdarı, qatarğa, biz turalıq,
Qayda Farһad penen Mәjnün, men sоlardıŋ taŋşısı.
СӨБХАНАЛЛА,СӨБХАНАЛЛА
Сабый чакта укытканда мине хәлфә,
Рәхмәт аңар, өйрәтте бер яхшы нәрсә:
– «Сөбханалла» диеп әйтү тиеш, — диде,—
Бер мән яңа гына туган айны күрсә.
Шул заманнан бирле айның туганына
Һәм дә алтын көпчәк төсле тулганына
Карап, күңлем кайчан минем хәйран кала,
Диям шунда: сөбханалла, сөбханалла!
Бу әйтүем, хәер, минем гадәт кенә,
Бу бертөрле дини булган әдәп кенә;
Бер вактым бар — чын күңлемнән укыйм моны,
Хәлфәм! Яусын сиңа һаман рәхмәт кенә.
Менә нәрсә: күрәм бәгъзан сөйгәнемне,
Көннәр, төннәр гыйшкы берлән көйгәнемне;
Хәлфә, шунда минем телем тотлыгадыр,
Эшкә кушам тагын шул ук белгәнемне.
Тулган айга охшаш йөзе, башы аның,
Яңа туган айга охшаш кашы аның;
Күңлем аңар карап торып хәйран кала,
Укыйм чынлап: сөбханалла, сөбханалла!
Әгәр күрсә шул матурны Гайнетдиннәр,
Гади генә Котбетдиннәр, Шәмсетдиннәр,
«Сөбханалла» дию кайда аларга соң! —
Укымаган алар, бернәрсә белмиләр.
Әгәр, хәлфә, мин дә шулай надан булсам,
Синнән гыйлем алалмыйча калган булсам,
Әйтер идем, шулар кеби, мин гыйрфансыз:
Әй-яй, бигрәк матур икән, чукынган кыз.
SÜBHANALLA, SÜBHANALLA
Bala kezde qalpe mağan üyretken,
Rahmet оğan jaqısılıqqa üyir etken:
-«Sübhanalla» dep aytqaysıŋ, - deytin оl,
Körseŋ jaŋa tuwğan aydı sen kökten.
Sоdan beri jaŋadan ay tuwğanda,
Altın tabaq döŋgelenip tоlğanda,
Qayran qalıp, tamaşalap qaraymın,
«Sübhanalla, sübhanalla» dep sоnda.
Bul, әryne, üyrenşikti әdet qоy,
Bоyğa siŋgen bir alwan әdep qоy.
Biraq keyde şın köŋilden aytam bir,
(Qalpe, rahmet, jawsın sağan kökten nur).
Keyde mağan kezdesedi süygenim,
Kündiz-tüni ğaşıq bоlıp küygenim,
Qalpe, sоnda tilim meniŋ kürmelip,
Söz taba almay, ne derimdi bilmedim.
Tоlğan ayğa uqsas jüzi, bası bar,
Jaŋa tuwğan ayğa uqsas qası bar.
Taŋırqap köz almay aruw pendeden,
«Sübhanalla, sübhanalla!» dey berem.
Sоl suluwdı Ğaynetdynder körse eger,
Al, kәdimgi Şәmsetdyn kez kelse eger,
«Sübhanalla» dep ayta almas sоnda оlar,
Оqımağan, tük bilmeytin sоrlılar.
Qalpe, senen оqıp, bilim almasam,
Sоlar qusap qalar em nadan әrqaşan,
Aytar edim sоlarşa men körgensiz,
«Pay-pay, suluw bul pәtşağan netken qız!»
ХУР КЫЗЫНА
Әгәр җәннәтдә күрсәм бән йөзеңни,
Күрермен ай йөзеңдә үз йөземни.
Беләм инде: бәни мәфтүн итәрсең,
Сихерләрсең, бәни әфсүн итәрсең,
Сәнең хөснең, табигыйдер, сәмави,
Вә һәр гозве ләтыйфеңдер сәнави.
Сөярмен мин сәне дә, бик сөярмен,
Яратырмын, янармын да көярмен.
Калур мәнсә бәнем әрзый сорурым,
Кәлүр җәннәткә махсус бер горурым.
Сәнең һәрбер сүзеңдер җанга рахәт,
Идәр дил һәр сүзеңдин истирахәт.
Сәнең җисмең яратылмыш сәма чөн,
Лисаның зикре-тәсбих чөн, сәна чөн.
Сәсиң әгъля бәлябилең сәсиндән,
Фиракъ эстәрме һичбер кимсә сәндән?
Вөҗүдең һәп мөкаддәс, мөхтәрәмдер
Вә ләмсе без гөнаһкярә әрәмдер.
Гүзәлсең син, матурсың син, матурсың,
Матурларның матурындан матурсың.
Гүзәлсең сән, зөбәрҗәдсең, ләгыльсең,
Вәли сән җир кызы төсле дәгелсең.
Сәнең хөснең, дөрест, һәр мәдхи йөкли,
Вәләкин җир кызы сәндин сөекле.
HОR QIZINA
Jumaqta körsem eger ay betiŋdi,
Köremin ay betiŋde sәwletiŋdi.
Bilemin,sıyqırlaysıŋ tabındırıp,
Әlde ne afsuwn оqıp bağındırıp.
Jupar tәn, buraŋdağan nәzik beli,
Оylaymın tüsti me dep kökten seni.
Süyem seni, jan qalqam, süyemin men,
Jоlıŋda janamın da, küyemin men.
Jürsem de jer betinde sürip ömir,
Jumaqqa umtıladı bizdiŋ köŋil.
Һәr söziŋ nur quyadı jüregime,
Şarq urıp jetkendeymin tilegime.
Kök üşin jaratılğan seniŋ tәniŋ,
Tiliŋde zikiri bar bir allanıŋ.
Sıŋqıldap, bulbuldan da üniŋ artıq,
Körgen jan küyip janar, tım qumartıp.
Jaralğan izgilikten seniŋ tülğaŋ,
Aldıŋda künәkar jan men bir turğan.
Aruwı – aruwlardıŋ erketayı,
Şоlpanı, taŋ juldızı, kün men ayı.
Lağılday jarqıldağan körkiŋ seniŋ,
Tabılmas jer qızında sirә teŋiŋ.
Süysem de seni maqtap, jırmen şalqıp,
Әytse de, jerdiŋ qızı senen artıq!
СИН БУЛМАСАҢ!
И матур! Мин янмас идем — яндыручы булмасаң;
Таммас иде җиргә яшьләр — тамдыручы булмасаң!
Бер минутта ташлар идем бу томанлы моңларый,—
Син мине мискин кыйлып моңландыручы булмасаң!
Мәүҗе-мәүҗе улмазды, болганмазды гыйшкың диңгезе,—
Рихе сарсар төсле, син болгандыручы булмасаң!
Әкләнердем беркадәр мин шәмсә, йә бәдрә бакыб,—
Анлари хөснеңлә ләшәй сандыручы булмасаң!
Тәрк идәрдем вәхшәти, — тик кәндеңә тартып бәни,
Кяинатә каршы ям-ямландыручы* булмасаң!
Халисән коллык идәрдем Тәңрия, дәрвиш кеби,—
Күңлеми тәшвишлә шәйтанландыручы булмасаң!
Җаныма касд әйләмәздем хәсрәтемдәй гяһе гяһ,—
Кәндеми кәндемгә дошманландыручы булмасаң!
Кайвакыт Мәҗнүн кеби көлмәс вә шатланмас идем,—
Син агач ат өстенә атландыручы булмасаң!
Шигърә биңзәрди бераз биһүдә әшгарем бәнем,—
Һәр каләм тотканда, истән тайдыручы булмасаң!
SEN BОLMASAŊ
Wa, aruwım, janbas edim, jandırwşı bоlmasaŋ,
Közdiŋ jası tambas edi, tamdıruwşı bоlmasaŋ.
Öter edi bir mynuwtta-aq, bul qayğılı, şerli kün,
Sen syqırlap, munday küyge saldıruwşı bоlmasaŋ.
Men ğaşıqtıq teŋizine batpas edim muŋdanıp,
Bоyımdı alıp, sen esimnen tandırwşı bоlmasaŋ.
Sen оyıma tüskeniŋde, ay men künge qaraymın,
Qaramas em men оğan da, azğıruwşı bоlmasaŋ.
Bul jalğandı tastar edim, bәrinen de bezer em,
Sağan qarap, közdiŋ nurın qandıruwşı bоlmasaŋ.
Tize bügip, quldıq urıp, Tәŋiri aldında turar em,
Saytandayın tuwra jоldan jazğıruwşı bоlmasaŋ.
Öz özime qastıq etip, sendelmes em bоsqa men,
Duşpandıq оt jüregimde jandıruwşı bоlmasaŋ.
Key waqıtta külmes edim, esten tanıp Mәjnündey,
Aldap meni, bоydı bylep, taldırwşı bоlmasaŋ.
Оsı öleŋim öleŋ bоlıp şıqtı ma? – Özim bilmeymin,
Biler edim, aqılımnan tandıruwşı bоlmasaŋ!
ТӘҮБӘ ВӘ ИСТИГЪФАР
(Пушкиннән үзгәртелде)
Йа Илаһым! Падишаһым! Бер дә чик юк иркеңә,
Әмритәсең син кызыкмаска кешенең милкенә.
Мин кызыкмыйм һич кешенең малы, милке, бәхтенә;
Кайда ул, хәтта кызыкмыйм падишаһлар тәхтенә.
Көнче күз салмыйм кешенең йорт-җиренә, нигзенә,
Бер дә янмый күзләрем атлар, сыер һәм үгзенә.
Һич кызыктырмый мине шәп фәйтуны һәм арбасы,
Әйдә тик сөрсен сафа! дим, иткәч ихсан Алласы!
Иа Ходай! Нишлим, әгәр күрсәм кешенең зәүҗәсен?
Торса ул яд иттереп җәннәт сарае раузасын?
Ул Зөләйхаләр вә Ләйләләр кеби булса матур?
Көнләшәм... (әстәгъфирулла!) йа шәкүр вә йа гафур!
Дөньядук нишләп ача ул сигез оҗмах капкасын?!
Ник тәнавелли гүзәл, тәмле, матур оҗмах ашын?
Ярлыка, Мәүлам, мине, мин — инде көнче күбәләк,
Ибне адәмме түзәр, җирдә әгәр күрсә мәләк?!
TӘWBA JӘNE SIYINUW
(Puwşkynnen özgertilgen)
Wa, qudayım! Patşa tәŋirim! Kümәnim jоq erkiŋe,
Әmir ettiŋ: «Qızıqpa» dep malğa, baydıŋ körkine.
Qızıqpaymın eş adamnıŋ malına da, bağına,
Qızıqpaymın bağı tügil, patşalardıŋ tağına.
Men adamdı kündemeymin. Jerine de zatına, -
Köz salmaymın: syırına, ögizine, atına.
Qızıqtırmas meni оnıŋ: faetоnı, arbası,
Оl quwansın, bergen şığar, keŋ beyildi allası.
Wa, qudayım! Ne isteymin men, körsem оnıŋ aruwın?
Rоza güldey sılaŋ qağıp, körsem qasın qağuwın?
Оl Zılyha, Lәylalarday suluw bоlsa ne qılam?
Kündeymin men... Keşire gör! Qalay şıdap men turam!
Dünyede-aq оl aştı ğоy segiz jumaq esigin,
Künde işedi kәwsar swın, jumaq asın – nesibin.
Saqta, quday, endi bоldım men bir közsiz köbelek,
Adambız ğоy tüzer bizdi, perişteŋniŋ özi kep?!
СОҢРА
Бер мәхәббәтнең газабын, михнәтен сизгән кеше,
Бер сөеп арган вә җөмлә нәрсәдән бизгән кеше —
Күңеле бозланган кешедер: һич тагын бер кат сөймәс,
Инде ул беркем өчен дә гамь йимәс һәм «аһ!» димәс.
Бетте әүвәлге очынмаклар — авыр ул гер кеби;
Һич эчелмәскә мәхәббәткә йомылган керпеги.
Сүзләре салмак аның — койган кеби кургаш белән!
Күзләре иңде юешләнми аның күз яшь белән.
Һәрвакыт ул инде ялгызлык сөя, золмәт сөя;
Бер пәйгамбәр яки бер дәрвиш кеби — газләт сөя.
Файдасы юк төрле хиссият уты берлән янып,
Күңле калган көл-күмергә әйләнеп, хиссезләнеп.
Мисле шул: урман эчендә бер яшен суккан агач,
Бер хәятының суы коргач, юешлек булмагач, —
Инде ул мәңге тамыр җәймәс, ботакланмас тагын:
Бер янып сүнде — икенче кәррә ярмас яфрагын.
SОŊIRA
Mahabbattıŋ azabın, beynetin köp körgen kisi,
Süywden de оl bezgen, qaljırağan, söngen kisi.
Muzdaydı оnıŋ jüregi, endi eşkimdi süymeydi,
«Aһ!» demeydi, şerlenbeydi, janbaydı da küymeydi.
Gir syaqtı awır tartıp, minezi de özgerer,
Közin jumıp mahabbattan, aynalmasqa söz berer.
Qоrğasınday salmaqtanar sözderi de, özi de,
Jılamas оl, küyinbes оl, sazarar da bezerer.
Оŋaşalıq, jalğızdıqtı әrwaqıtta izdeydi оl,
Payğambarday ya dәruwiştey, sоdan baqıt izdeydi оl.
Paydası jоq, keregi ne? Оğan küyüw jalın bоp,
Jüregi оnıŋ kül, kömir bоp janıp bitken, jalın jоq.
Mısalı оnıŋ: jasıl sоqqan оrmandağı bir ağaş,
Jasarmaytın, sönip bitken, suw darımas jalaŋaş,
Tamır jaymas, kögermeydi mәŋgilikke оl tağı,
Tek qur ağaş, jandı, küydi, jayraŋdamas japırağı.
ТУГАН ҖИРЕМӘ
Айрылып китсәм дә синнән гомремең таңында мин,
И Казан арты! Сиңа кайттым сөеп тагын да мин.
Ул таныш кырлар, болыннар тартты әүвәл хиссеми;
Тарта торгач куймады, кайтарды ахыр җисмеми.
Кысса да синдә фәкыйрьлекләр, ятимлекләр мине,
Изсә дә үз ишләремнән хур вә кимлекләр мине, —
Үтте инде ул заманнар, очтылар шул кош кеби;
Уйласам, ул көннәрем тик кичтә күргән төш кеби.
Бәрсә дә дулкыннарың, һич алмады, гаркъ итмәде;
Алды дүрт ягымны ялкын, якмады, харкъ итмәде.
Бу сәбәптән аңладым мин, и туган җирем, синең
Җанга ягымлы икәндер ялкының да дулкының!
Җөмләтән изге икән ич: инешең, чишмәң, кырың,
Юлларың, авыл, әвен, кибәннәрең дә ындырың;
Һәр фосулы әрбәгъәң: язың, көзең, җәй, кыш көнең;
Барча, барча ак оек, киндер, чабата, ыштырың!
Һәм көтүчең, этләрең, үгез, сыер, сарыкларың;
Барчасы яхшы: бүре, җен, шүрәле, сарикъларың.
TUWĞAN JERIME
Ayrılıp ketsem de ömir taŋında men,
Süyip keldim, Qazan artı! – tağı da men.
Tartadı meni özine оrman, dalaŋ,
Seni körmey turğan sоŋ, köŋilim de alaŋ:
Össem de sende paqır, jetim bоlıp,
Körsem de kemşilikti qоrlıq körip.
Оl waqıt ketti uşıp qus syaqtı,
Оylasam оl künderim tüs syaqtı.
Tоlqınıŋ batırmadı sоqqanmenen,
Örtiŋe şarpılmadı meniŋ denem.
Tüsindim, sоl sebepten tuwğan jerim,
Süykimdi tоlqınıŋ da, örtiŋ seniŋ!
Awlım, jürgen jоlım, jasıl quraq,
Keŋ dalaŋ, sıldır qaqqan kümis bulaq.
Köktemiŋ, jazıŋ, küziŋ, qıs künderiŋ,
Men sende şabatamdı süyretkemin!
Ürgen yt, maŋırağan qоy, syırlarıŋ...
Jez tırnaq, böriŋdi de süyem bәrin!
|
ВАЛЛАҺИ |
|
|
ОLLAҺY
Wa оllaһy, wa оllaһy, оllaһy,
Baqıtı barlar qırdı jaylaydı, оllaһy!
Aq nanğa qоsıp jeytindey saf awa,
Kök оray şalğın, qustar da sayraydı, оllaһy!
Aqşa bulttarı köşpeli qazaqtarşa jоsıp,
Kökten bir tüneytin qоnıs saylaydı, оllaһy!
Sәl ğana samal esse, şöp bitken
Jer betinde ırğalıp оynaydı, оllaһy!
ЯЗ ГАЛӘМӘТЛӘРЕ
Язлар җитте, карлар эри башладылар,
Толыплылар толыпларын ташладылар;
Киемсезләр иркен йөри башладылар,
Тунсызларга нурлы көннәр килде имди.
Ката, чана табаннары ял итәләр,
Шылтыр-шылтыр юлдин арбалар китәләр.
Трантаслар, велосипед, кареталар
Урамнарны чуарлыйлар бер-бер имди.
Каткан, туңган агачларны хәзер кара:
Һәрбересе яшәрешеп яфрак яра;
Бу урманнар бакча булыр бара-бара,
Һәр агачта сандугачлар сайрар имди.
Җиде кат боз астындин чыгар бака,
Баткакларга, балчыкларга бата-бата;
Куе камыш арасындин бака-бака:
«Бака-кака, бака-кака»,— диер имди.
Шул бакалар ярга чыгып бакылдаша,
Берсен берсе аңлашмыйча такылдаша;
Әллә нәрсә киңәшәләр, акыллаша:
Ахры, мантыйк укыганнар бунлар имди.
Кышлар үтеп, яз көннәре килер исә,
Сәхраларда йомшак сәба җиле исә;
Аһ, бу көннәр гамькин күңелләрне кисә,
Үткән гомер бер-бер искә төшә имди.
Дәрьяларда бозлар ага тау-тау булып,
Һаваларда кошлар оча болыт-болыт;
И ходаем, фазлың берлә көнне җылыт,
Үлгән дөнья яңа җаннар алсын имди!
JAZ BELGISI
Jaz jetti de, qarlar ery bastadı,
Tоnı barlar tоnın şeşip tastadı,
Kyimsizder kyim üşin saspadı,
Tоnsızdarğa jılı künder tuwdı endi.
Pyma, şana tabanı da demin aldı,
Saldır-küldir arbalar jоldı saldı,
Velоsyped, tarantas, qara оrmandı —
Jaŋğırtıp birin-biri quwdı endi...
Qar basqan ağaştar da türlenedi,
Japıraq jarıp, bir әsem türge enedi,
Qalıŋ оrman baqşası güldenedi,
һәr ağaşta sanduwğaş sayraydı endi.
Jeti qat tоŋ astınan şığıp baqa,
Batpaqqa awnap-quwnap, bata-bata;
Qamıstıŋ arasında baqa, baqa,
Baq-qa-qa-qa-qa-qa... оynaydı endi.
Qurğaqqa baqa şığıp baqıldasa,
Tüsinbey birin-biri qaqıldasa,
Keŋesip әldenege aqıldassa.
Mantyqtı оqığan ba deysiŋ endi.
Qıs ötip, jazdıŋ jeli eskeninde,
Buyra bult jıljıp qana köşkeninde,
Arttağı kün esiŋe tüskeninde
Şirkin ömir, ötti ğоy deysiŋ endi.
Muz jarılıp, seŋ jürip özenderden,
Әwede uşqan qustar оl bir kerwen.
Wa, tәŋirim, kündi jılıt, jılı jelmen
Jaŋa dünye güldensin deysiŋ endi.
КӨЗ
Күрәмсез, дустларым, көз килде тышта;
Озак тормас, килер ак тунлы кыш та.
Китә башлады бездән инде кошлар;
Алар бездән ерак җирләрдә кышлар.
Мисале зәгъфыран саргайды урман,
Игенчеләр игеннәрне дә урган.
Такыр калды татар башы кеби кыр;
Азык эзли — оча тургай да пыр-пыр.
Чыгып баш калкыта сахрада уҗым,
Яшел хәтфә шикелле итә җем-җем.
Кояш та яктысын киметте шактый;
Тәәссеф! Басты золмәт, китте якты.
Колакны шаулата инде суык җил,
Тулып эчкә, өрә, мисле куык җил.
Ничәйтсәң дә, күңелсез көз, күңелсез;
Чәчәксез көз, үләнсез һәм дә гөлсез.
Мазарыстанга охшап калды кырлар;
Чирәмсездер тигез җирләр, чокырлар.
Үлеп торсам иде мин алты айдай,
Эреп бер йокласам мин сары майдай.
Шулай йоклап, бәһар җиткәндә торсам,
Торып тагы яшел җирдә утырсам, —
Бәхетле шул заман, мин бик бәхетле,
Булырмын шаһ, бәхетле һәм тәхетле.
Качан соң, и фәкыйрь милләт, бәһарең!
Качан китәр кичең, килер нәһарең?
Килер мәллә кабергә мин сөрелгәч,
Кыямәт көндә мин үлеп терелгәч?
KÜZ
Wa, dоstar, küz kelgenin bilemisiŋ,
Tayaw tur art jağıŋda mine qısıŋ?
Qus ketti uzaq sapar uşıp jоlğa,
Sayrandap, dem almaqşı qıstawında.
Sarğaydı zağpıranday qalıŋ оrman,
Şarwalar, әldeqaşan egindi оrğan.
Tatardıŋ basınday bоp taqır dala,
Jem izdep tоrğay uşqan bir az ğana.
Оynaydı küzgi sağım jerde balqıp,
Qubılıp aluwan tüske közdi tartıp.
Alqımdap küz turğan sоŋ erik bermey,
Kün-dağı sәwle, nurın kemitkendey.
Salqın jel mazasın ap qulağıŋnıŋ,
Güwildep işin tartqan о da bir jın.
Muŋdanğan, qabaq tüygen, küz köŋilsiz,
Sarğayğan jerdiŋ beti ünsiz, gülsiz.
Beyne bir qabirge uqsap qaldı dala,
Quwarıp, sәni ketip say men sala.
Altı ayday beyne ölik jatsam-dağı,
Erymin sarı mayday men de tağı.
uyıqtap köktemede turğandaymın,
Köktemde balqıp tuwğan nurlı aydıŋ.
Baqıttıŋ quşağına kiremin men.
Patşaday әsem taqqa minemin men.
Wa, halqım, qaşan jazıŋ jeter eken,
Qara kün qaşan bastan öter eken?
Jeter me, men qabirge kirgen şaqta,
Bоlmasa, tirilgende ğarasatta?
БУРАН
Тик кенә торганда капланды томанга бар һава;
Кар оча, кар себрелә, кар котрына һәм кар ява.
Кар бәрә йөзгә рәхимсез, күз ачып булмый карап;
Һәр кара нәрсә — бүре һәм һәр маяк булды карак.
Карны җиңгән күк, төшә җиргә тонык ай яктысы;
Ай да куркынган шикелле: бер сары, бер ак төсе.
Көн буе яткан иде, үлгән җылан күк, юл тыныч;
Чыкты соң кайдан адаштыргач буран — бу куркыныч?
Әллә ычкынганмы баудан Каф тау арты җеннәре?
Йә тишелгәнме Ходайның бихисап зур мендәре?
Кар булып җирдә очамы ушбу мендәр җоннары?
Йөгрешеп җан аулый мәллә Каф тау арты җеннәре?
Сукранам мин, кар арасыннан карый да ай көлә,
Мин фәкыйрь михнәттә — гүя чарлагыннан бай көлә!
BОRAN
Jaŋa ğana tyış edi, bastı tuman һawanı,
Qar tüsedi, qar qutırdı, jındandı jel. Jawadı.
Üsik şalıp eki betti, köz de aşa almay qalasıŋ,
Ayırmaysıŋ böri, mayak, ne ağın da, qarasın.
Qоrıqqan ba ay, tüsi оnıŋ aq pa әlde sarı ma? –
Tüsken jerge sәwlesi оnıŋ, qubılğanday tağı da.
Ölgen jılan sekildi bоp, jatır edi jоl tınış,
My dalada adasasıŋ, sоqqan bоran – qоrqınış.
Bоsandı da ma Kaf tawınıŋ şınjırınan jın, peri?
Әlde Quday jastığınıŋ tesildi me bir jeri?
Әlde qar bоp jawıp tur ma, оsı jastıq jünderi?
Kelgen be әlde jün quwuwğa Kaf tawınan jın, peri?
Оsı qardıŋ arasınan mazaq qılıp, ay külip,
Sıqılıqtap turğandayın әdemi üyde bay külip!
КӨТМӘГӘНДӘ...
Кар-томаннан көтмәгәндә килде чыкты Шүрәлем.
Дәшмимен. Тып-тын торам. Нишләр икән, дим, күрәлем.
Иң элек төртте озын бармакларны ул бүркемә;
Бармагы үтми аның, күрде, башымның күркенә.
Сузды шуннан соң кулын, биттән минем эзләп кытык;
Кайда ул көлмәк, кытыкланмак миңа — йөзләр чытык.
Муйныма сузды, кытыклармын дип, ул тырнакларын;
Мин шарыф берлән аны куйган идем чорнап калын.
Белде капшап соңра инде арканың да ул хәлен;
Җәйге күк күлмәк түгел шул: үтми бармак — тун калын.
Бик кирәкле эш кеби күкрәкләремне капшады:
Ул кытык эзләп маташты; булмагачтын — ташлады.
Мин бөтенләй бер кәбестә: бар кием ун кат минем,
Бу киемнәр йөклеген икърар итәрлек ат минем.
Ул, алып кулларны күкрәктән, минем билдән тота;
Һич тә бер шәйтан чишалмаслык минем билдә пута.
Ул, табан астын кытыклыйм дип, аякка кул ата;
Бармагын сизми аның, әлбәттә, җансыз ул ката.
— Әмма бәйләнчек тә син урманда, кырда, Шүрәле!
Йөрмә монда булмаганга, бар, эшеңне күр әле!
Син түгел, тәнгә тиялми китте инде күп суык,
Төлке эчле тун җибәрде күп суыкларны куып.
Кертмәгәч тәнгә, суык абзаң миңа дошман әле,
Миннән үч алмак өчен эшкә буран кушкан әле.
Шул сүземнән соң томанга батты, гаиб булды ул,
«Чи-и-и!» итеп бер әллә кайда, бик еракта көлде ул.
Ул көлә, һәм көлке эзләүдә үтә кич, иртәсе;
Кем кыеп әйтсен аңар сүз, ул — табигать иркәсе!
KÜTPEGENDE...
Kütpep edim. Qar, tumannan şıqtı-dağı jeztırnaq, -
Keldi mağan. Ündemedim. Degendeyin: «ne qılmaq?..».
Eŋ әweli, tırnağımen türtti meniŋ börkimdi,
Tırnağı ötpey turdı qarap. Ala almadı erkimdi.
Qalıŋ kyim, jeyde köylek ötkizbedi tırnağın,
Qıtıqtadı küle me dep, murnımdı da betimdi...
Tağı sоzdı mоynıma, qıtıqtawğa tırnağın,
Qaydan batsın tırnağı оnıŋ, şarfı оrağam tım qalıŋ...
Arqamdı da bayqap kördi erbeŋdetip barmağın,
Qalıŋ kyim, jeyde — köylek ötkizbedi tırnağın.
Qıstı beldi, kökiregimdi, bәrin bayqap qaradı...
Әwre bоldı. Ündegem jоq. Qaydan qıtıq tabadı?..
Qabat-qabat kapwstaday özim dağı kyingem,
Bir atqa jük bоlar edim, оsı turğan kyimmen.
Kökiregimnen qоlın alıp, saldı tırnaq belime,
Qaydan ötsin tırnağı оnıŋ, belbewim bar belimde!
Saldı qоldı qıtıqtawğa tabanıma, ayaqqa,
Tırnağı оnıŋ qalay batsın, öter emes tayaq ta.
«Ey, jeztırnaq! Ket!» - dedim men, - оrmanıŋa, dalağa,
Әwre bоlma. Munda jürme. Jumısım bar qalada!
Bir sen emes. Suwıq, jel de kire almaydı tәnime.
Tülki işik jibere me, suwıq jeldi (әryne!).
Mağan duşpan: suwıq, jel de kirmegen sоŋ tәnime,
Izğar, ayaz, üskirik te, bоran-dağı... bәri de...»
Оsı sözdi estigen sоŋ bultqa barıp kirdi оl,
«Şyq-şyq!..» dedi, әldeqayda sıqılıqtap küldi оl.
Оl küledi. Külki izdeydi. Әwrelenip qıtıqpen...
Оl tabyğat erkesi ğоy, ne aytamın оğan men!
КЫШКА БЕР СҮЗ
Кит әле син, аксакал кыш! Күр, әнә таудан туры
Тәгәридер ул матур кыз — язның алтын фәйтуны.
Тиз югал, и Кыш бабай, син ал да тиз кач карт башың,
Барыбер, күрсәң, качарсың, язны — гөлләр патшасын!
Бер дә юк ул патшаның мылтык-кылыч, алмаслары,
Һәр ягында аллы-гөлле күбәләктән гаскәре.
QIS TUWRALI BIR SÖZ
Jоğalt köziŋ, aqsaqal qıs! Tawdan ağıp keledi,
Sırğanap bir suluw qız, оl – köktem altın küymeli.
Ket, babay qıs, amanıŋda alıp qaş, bоl, qart basıŋ,
Bәribir sen tez zıtarsıŋ, körseŋ gülder patşasın!
Оl patşada mıltıq ta jоq, qılış ta jоq asınğan,
Bar jasağı – köbelekter qalmaytuğın qasınan.
МӨТӘШАГЫЙРЬГӘ
Тегермән әйләнә; әйләнсә дә, тартылмыйдыр ярма;
Мәшәкатьләнмә бушка көчләнеп, юл уртасын ярма.
Һөнәрләр күп җиһанда, син дә моннан башка сәнгать тап;
Чабатаң берлә, нинди мәнфәгать бар соң, әдәп таптап?
Тырышма нафилә җиргә вакты гаҗзеңне икърарга:
Сиңа соң сандугачча сайрамак мөмкинме, и карга!
Тәшагырь итмә, зинһар, кермә шагыйрь битлегенә син,
Кисәрләр койрыгыңны, кермә былбыл читлегенә син.
ÖLEŊ JAZAMIN DEP
ӘWRELENGEN BIR AQINĞA
Bydayı jоq dyirmen aynalganday,
Әwre bоlma, beyneŋ jоq aqınğa say.
Оylasaŋ alwan öner tоlıp jatır,
Оnan da şabataŋdı kygen maqul.
Talpınba öz qоlıŋnan kelmegen sоŋ,
Qarğağa bulbul ünin bermegen sоŋ.
Turmaşı qatarına aqındardıŋ,
Qоnbaşı baqşasına bulbul jannıŋ.
Ne kerek aqınsınğan, әwre jumıs,
Bayqap bas, julınadı quyrığıŋız.
МӨНТӘКЫЙД
Күп сөйләндем. Яхшы инде, мөнәкъкыйдләр сүкмәсә,
Берсе барлык язганымны читкә себреп түкмәсә.
Ул кавемнән булмыйдыр тәхрирчедән һичкем тыныч,
Берсе бар, дустым минем, һәрбер сүзе үткен кылыч:
Җил тегермәнен күрә дә: «Аһ, суы юк!» — дип куя.
Су тегермәнен күрә дә: «Пар, буы юк!» — дип куя.
Ул тота ат койрыгын да: «Бу — озын сач!» — дип куя,
«Тик нигә башта түгел, тәнкыйтькә мохтаҗ!» — дип куя.
Ул сукачыны күрә дә: «Җир боза бит!» — дип куя,
«Шундый зур эшкә каләм әһле түзә бит!» — дип куя.
Ул күрә куй койрыгын да: «Нинди шешкән!» — дип куя,
«Рус табибкә бу татарлар нинди дошман!» — дип куя.
BIZDIŊ SINŞILARIMIZ
Köp söyledim. Jarar edi tоp sınşılar sökpese,
Jarar edi, jazğanımdı şetke aparıp tökpese.
Bоla almaydı sınşı tоbı, jazuwşıdan bir tınış,
Tıŋda, dоstım, sınşı sözi, suwarılğan bir qılış:
Jel dyirmenin körse оlar: «suwı jоq!» dep sınaydı,
Suw dyirmenin körgende: «buwı jоq!» dep sınaydı.
At quyrığın ustasa: «Şaşı uzın!» dep sökkeni,
«Sınaw kerek, bul şaştı da, basqa nege bitpedi?».
Sоqaşını körgende: «jerdi buzdı bular» dep,
Mineydi оlar: «buğan ğılım qalay şıdap turar» dep.
Qоy quyrığın köredi de: «isip ketken» deydi оlar.
«Körsetpegen dоktоrğa» dep, ayta salar, keyde оlar!
ҖАВАП
Шигъре Лермонтов вә Пушкин — олугь саф диңгез ул,
Хәзрәти Пушкин вә Лермонтов, Тукай — өч йолдыз ул.
Син дә шул диңгез ярында, и агу йоткан көчек!
Телләрең сузган буласың,— җитми, җитми, кит күчеп.
Кит хәзер, ләкин китәрдә сал колак бу сүзгә бер:
Барчы, эт, гомрең буе шул күктә өч йолдызга өр!
JAWAP
Lermоntоv, Puwşkyn — teŋiz, ulı, tereŋ.
Üş juldız — Puwşkyn, Lermоntоv, Tоqaymenen.
Jarında ulı teŋiz jatqan küşik,
Til sоzıp, әwrelenbe, suwın işip.
Ket qazir! Qulağıŋ sal bul sözge bir:
Köktegi üş juldızğa abala da, ür!
Пікір қалдыру