«Донгойн ширээ» ғұрыптық кешендегі бітіктастардағы мәтін

Жалпы мәлімет

Кешенде 3 бітіктаста  72 жол, 3857 таңба-әріп, 1193 сөз, 86-дан астам таңба  қашалған. 1-бітіктас өлшемі: 298х41-51х36см. 2-бітіктас өлшемі: 392х50-56х35см.3-бітіктас сынығының өлшемі: 141х45, 128х44см.

Бұл бітіктастарда  «yerime, begime,  ebime -  жеріме, бегіме, ебіме (үйіме)» деген бақсылық сарынды сөздер қайталана қашалған.  Ол байырғы бақсылықтың  белгілі бір әуен ырғағы бойынша жазылған мәтін болса керек.  

Моңғолия, Сүхбаатар аймағы, Түвшинширээ сұмыны Дэлгэр хаан тауының маңында  «Донгойн  ширээ» деген жазықта барық  тас қапталдары мен  көптеген таңба, мәтін қашалған ұстынтастары бар  ғұрыптық кешен.  

Ғылыми зерттеулер

 2010 жылы шілде айында Моңғолия мемлекеттік университетінің Археология-антропология кафедрасының далалық тобы алғаш анықтаған. 2011 жылы Моңғолия, Археология институты ғылыми қызметкерлері Ц.Болорбат, Ж.Гэрэлбадрах кешендегі ұстынтастарда көне түрк мәтін, таңбалар барын анықтайды. 2013 ж.  Б.Цогтбаатар ұстынтастардың қағаз эстампажын алады. 2013 ж. 21 қыркүйек-11 қазан аралығында академик  Д.Цэвээндорж жетешілігінде археологиялық қазба зерттеулерін алғаш рет жүргізді. Геофизикалық барлау және кешенде  қазба зерттеулер жүргізіп 20-дан астам ұстынтастар сынығын анықтайды. Археологтар 735-745 жылдарға қатыстылығын алған тартады.  2013 ж.  моңғол археолог ғалым Р.Мөнхтулга, жапон ғалымы Такаши Осауа  аталмыш кешендегі 3 бітіктастың мәтіндері мен таңбаларын арнайы  зерттеді. 

Ғылыми әдебиет


Мөнхтулга Р., Болорбат Ц., Энхтөр А., Буянхишиг Ц.   Донгойн ширээн дурсгалыг малтан судалсан нь .-Улаанбаатар, 2014. -32.

Мөнхтулга Р., Оосава Т.  Донгойн ширээн дурсгалын гэрэлт хөшөөний бичээсийг анхны удаа уншсан нь  //  «Эртний түрэгийн түүх, соел» олон улсын эрдэм шинжилгээний хурлын эмхэтгэл . МУИС-ийн Ази судлалын тэнхим, Түрэг судлалын салбар.  -Улаанбаатар, 2015.-21-55. 

"Донгойн ширээ"-ний дурсгалын археологийн судалгаа. Улаанбаатар, 2017. -152. 

Мәтін

Мәтін:

Бірінші бітіктас

W1: 

 

begime: ebime: ebime :

ebime: begime: ebime:

ebime : begime:  begime:

yerime: ebime: ebime:

ebime :yerime: yerime:

yerime: yerime: begime:

begime: ebime :begime:

begime:

 

W2

 

[...]-ime: begime: yerime:  

ebime: begime: ebime:

begimebegime: ebime:

begime:  begime: begime:

ebime: ebime: ebime:

begime: yerime: ebime:

begime:begime:

 

W3a

[...]-ime: ebime: begime:

 begime: ebime:begime:

ebime: yerime:

 

W3b:

[...]yerime:: ebime: ebime:

yerime: yerime:

 

W4a

 

[...]ebime: ebime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

begime: begime:

 

W4b

 

[…]: begime: begime: begime: 

ebime: ebime: ebime:

ebime: ebime: begime:

 

W5a

 

[...im]e: begime: yerime:

ebime: el aŋïma:

ebime: yaqa:  

 

W5b:

 […]:ebime: begime:ebime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: ebime:

 

S1a[...] ebime: ebime:

 ebime: ebime: begime:

ebime: ebime:  

 

S1b:

 

 [...]ime: ebime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: ebime:  begime:

 

S2

[...]ime: ebime: ebime:

begime: begime: begime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: ebime:  ebime:

begime: ebime: begime:

ebime: begime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

begime: ebime: ebime:

ebime: begime: […]

 

N1: 

ebime: ebime: ebime:

ebime: b[…]

 

N2: 

yerime: ebime: begi[me:….]

 

     Екініш бітіктас:

 

W1

üze:Tengrim :yağız: yerime:

elime: yerime: ebime: begime:

ebime: ebime: isig berdime:

begime: ebime:

 

W2a:

uşığa /yaka/ : uşıka yaka:

ab: yışka:yok: etmiş:

yerime: yaka: er : ertirttime:

 

W2b:

ebime: ebime: begime:

 begime: yerime: yerime:

 yerime:  ebime: ebime:

 

W3a:

begime: begime: begime:

ebime: ebime: ebime:

yerıme: ebime: begıme:

begime. ebime: ebime:

yerime:  yerime: begime:

yaka: uluğka: ebıme:

ebıme: […]

 

W3b:

begime: ebime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: begime: yerime:  

begime: ebime: ebime:

ebime: ebime: begime:

yerime: begime: begime:

ebime: ebime: ebime:

yerime:ebime:begime:

ebime: ebime: ebime:

yerime: ebime:begime:

 ebime: ebime: ebime:

ebime:yerime: ebime:

yerime: ebime:

W4:

ebime: ebime: ebime:e

bime: yerime: ebime:

ebime: ebime:ebime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: begime: ebime:

yerime: yerime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: ebime: ebime:


W5:

ebime: ebime: begime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: yerime: begime:

begime: ebime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

W6:

ebime: ebime: ebime:

ebime:  begime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

ebime:begime: ebime:

begime: ebime: ebime:

ebime:begime: begime:

ebime:begime: ebıme:

yerime: ebime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

begime: ebime: ebime:

begime: ebime:begime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: begime: ebime:

 begime:


W7: ebime: begime: ebime:

begime: ebime: begime:

ebime: ebime: begime:

ebime: ebime: ebime:

begime: begime: begime:

ebime: ebime: begime:

 ebime: ebime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

ebime: begime: ebime:

begime: ebime: ebime:

ebime: begime: begime:

ebime: begime: ebime:

ebime: ebime: ebime:

begime: begime: begime:

begime:

W8:

ebime: ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:

 ebime: ebime:  ebime:

ebime: ebime: begime:

ebime: ebime: ebime:

begime: begime: ebime:

ebime: ebime: begime:

ebime: ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:

ebime: ebime:  begime:

begime: ebime: ebime:

begime: begime: ebime:

ebime:  begime: ebime:  

ebime: ebime:  begime:

begime: begime: ebime:

 ebime: yerime: ebime:

ebime:  begime: begime:

begime:ebime:


N1:

begime: ebime:  begime:

ebime:  ebime:  ebime:  

begime: ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  begime:

ebime:  begime: begime:

begime: begime: begime:

begime: begime: ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

begime: ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

begime: begime:

 

N2:  

ebime:  begime: begime:

ebime:  begime: begime:

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

begime: ebime:  ebime:  

ebime:  begime: ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

begime: ebime:  begime:

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  begime:

begime: begime: ebime:  


N3:

ebime:  ebime:  begime:

ebime:  begime: ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

yerime: begime: ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

 

ebime:  ebime:  ebime:  

begime: ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  begime: ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  begime: begime:  


N4a:

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

begime: ebime:  ebime:  

ebime:  begime: ebime:  

begime: ebime:  


N4b:

[...]  ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  begime:

begime:  begime: ebime:

ebime:  ebime:  ebime:  

N5:

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  begime:

ebime: begime: yerime:

yerime: yerime: ebime:

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

begime: ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime: begime:

ebime:  e[...]

 

Үшінші бітіктастың жоғарғы тұсы сынығы:

W1:

[…] ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

W2:

[…] ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  […]

W4:

[…] ebime:  ebime:  ebime:

 ebime:  […]

W5:

[…] ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  

W6:

[…]im:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:

 ebime:  yerime:

W7:

[…] ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime: ebime:  […]

W8:

[…] ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:

ebime: ebime:  ebime:   

ebime:  b […]

W9:

[…] ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:

ebime:   […]

W10:

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

W11:

[…ime] :   ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:

begime:  ebime: ebime:  

ebime: ebime:   […]

S1:

[…]ime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  

S2:

[…]ime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  begime:

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  

S3:

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  begime:

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:

ebime:  ebime:

S4:   

[…ime] :   ebime:  ebime:  

ebime:    […]

S5:

[…ime] : ebime:  ebime:  […]

N1:

[…] ime:   ebime:  ebime:

 ebime:  ebime: ebime:

begime: ebime:  ebime:    

ebime: begime:    […]

N2:

[…] ime:   begime:  begime:

ebime:ebime: begime:    

ebime:  ebime: ebime: […]

N3:

[…] ebime:  ebime: ebime: […]

N4:

ebime:  ebime: ebime:

 ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:        

ebime:  ebime: ebime:        

ebime: b […]

N5:

[…] ebime:  ebime: ebime:

 ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:        

ebime:  ebime: ebime: […]

N6:

[…] ebime:  ebime: ebime:

 ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:        

yerime: begıme: […]

N7:

[…] ebime:  ebime: ebime:

 ebime:  ebime: ebime:

: ebime: […]

Үшінші бітіктастың төмеңгі тұсы сынығы:

W1:

[…] ebime:  ebime: ebime:

 ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: […]

W2:

ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:

W3:

[…] ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: […]

W4:

[…] ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:

W5:

[…] ebime:  ebime: ebime:

begime: ebime:ebime:

ebime: ebime:

W6:

[…]-ime:  ebime: begime:

ebime:ebime:ebime:

ebime: begime: begime:

ebime: begime:b  […]

W7:

ebime:  ebime: ebime: ebime:

W8:

[…]-ime:  ebime:ebime:

ebime: begime: ebime:

W9:

[…] ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:

[…] ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:

W10:

[…] ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: […]

W11:

[…]ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: […]

ebime:  ebime: begime:

 

W12:

[…] ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime: […]

W13:

[…] ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: […]

W14:

[…] ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:

ebime:  ebime: ebime:

ebime: […]

W15:

ebime:  begime: ebime:

begime: begime:ebime:

ebime: ebime:ebime:

ebime: ebime:ebime:  

ebime: ebime:ebime:

ebime: ebime:ebime:  

ebime: ebime:

W16:

ebime: ebime:ebime:  

ebime: ebime:ebime:

ebime: ebime:ebime:  

ebime: ebime: […]

ebime: ebime:ebime:  

ebime: ebime:ebime:

ebime: ebime:ebime:  b[…]

 

 

W17:

[…]ebime: ebime:ebime:  

W18:

ebime:  ebime: begime:

ebime:  begime: begime:

begime:ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  

W19:

ebime:  ebime:  ebime:  

W20:

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime: […]-ime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  

S1:

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:

begime: ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  

 

S2:

  […]-ime:  ebime:  ebime:  

S3:

ebime:  ebime: begime:

begime: ebime:  ebime:  

begime: begime:  […]

 

S4:

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

begime: begime: ebime:

ebime: ebime:  

S5:

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

begime:

 

S6:

[…] ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  ebime:  ebime:  

ebime:  

S7:

[…] ebime:  ebime:  ebime:  

Алексей Е. Рогожинский18 Мамыр, 2019

Дорогие коллеги! Пожалуйста, исправьте здесь и в других местах вашего замечательного сайта досадную опечатку: замените слово "стелла" на правильное - "стела". Стелла - это женское имя, другого значения написание слова с двумя "л" в русском языке не имеет. С искренним уважением, АЕР

Пікір қалдыру