Алтун йаруқ (Алтын жарық)

Жалпы мәлімет

 Алтун йаруқ (Altun yaruq) ортағасырлық түрк тілінде ескі ұйғыр  жазуымен жазылған шығарма. Мұнда  буддизм дінінің негіздері, философиясы мен уағыздары аударылған. Он кітап және 31 бөлімнен тұрады.

Мәтін

 Мәтін:  

(607)

6)             anda örtu tәŋri tәŋrisi

7)             burxan inçә tip yarlıqadı: anannt-

8)             a! öŋrә әrtmiş ötdә bu çambudi-

9)             wip uluşta m(a)xaradi atlığ ilig xan

10)         bar әrdi. ol ymә m(a)xaradi ilig xan

11)         әrtiŋü uluğ bay barımlığ tsangları

12)         ağılıqları ı tarığ әd tawar üzә

13)         tolu, alp atım sülüg küçiŋә tügәl-

14)         lig, törttin sıgar yir orunuğ

15)         iymiş basmiş, üküşkә ayatmış ağır-

16)         latmış: ürük usatı köni nom-

17)         ça törüça başladaçı, imәrigmә qamağ

18)         budunın qarasın aşmış üklitmiş, qop-

19)         tın sıŋar yağızsız yawlaqsiz әrdi.

20)         ol andağ oşuğluğ çoğluğ yalınlığ

21)         küçlüg küsünlüg ilig qannıŋ

22)         uluğı xatunınta tuğmış körgәli

(608)

1)             sәwiglig körüklüg mәŋizlig üç oğlanı

2)             әrdi. aŋ ilki uluğı oğlını-nıŋ

3)             atı m(a)xabalı әrdi. ikintisi ortun

4)             oğlınıŋ atı m(a)xadiwi әrdi. üçünçi

5)             aŋ kiçigi oğlınıŋ atı m(a)xastiwi

6)             әrdi. bir oğurta ol ilig xan üç

7)             oğlanı birlә taştın tağta arığta

8)             ilinçükә bardı. qaçan anda tәgip

9)             ilinçü mәŋi işin әrtürdüktә örtü

10)         ol üç tigitlәr xua çәçәk tüş

11)         yimiş idigәli ataları ilig bәgkә

12)         ötünüp ayıtıp qaldılar. anda

13)         munda ınaru bәrü yorıyu, bir uluğ qamış-

14)         lığ bәrk arığqa kirip, örtü anda

15)         tınğalı olurtılar. tınğalı olurmışta,

16)         aŋ uluğı tigin iki inilәriŋә

17)         ınça tip tidi: “ay, inilәrim,

18)         mәniŋ bügünki kün әrtiŋü qorqum

19)         bәliŋlәgüm kәlir, ınçә bolmazun, q(a)ltı

20)         bu arığ sәmәk içintә qadır yawlaq kәyik-

21)         lәr bar bolup, biz yoqatquluq әmgәn’gülük

22)         bolmalım” tip. ikintisi tigin ınça

23)         tip tidi: “әşitü y(a)rlıqazun, içimә

(609)

1)             kim mәniŋ bu әt’özümin isirgәküm idi

2)             kәlmәz tәk biziŋә nәçükin әrsәr,

3)             amraqlartın adırılğuluq әmgәk bolmazun

4)             әrdi. tip qorqarm(ә)n ” tip. bu sawığ әşi-

5)             tip, üçünçi m(a)xasatwi tigin iki

6)             içilәriŋә ötrü ınça tip ötğndi:

7)             “ bu әrsәr, arzilar turğuluq orun ol.

8)             mәniŋ idi qorqınçım ayınçım yoq. öŋi

9)             adırılmaqlığ busuşum ymә yoq. ınçıp

10)         әt’özümtә tolu ögrünç sәwinç tuğar.

11)         bulğay әrki biz yig adrıq buyanığ” tip tidi.

12)         ol ödün bu üç tiginlәr

13)         öz öz köŋüllәrindәki saqınmış saw-

14)         ların sözlәşip, ötrü örü turup, ol

15)         arığ içintә taqı içgәrü kirdilәr

16)         ança yorıyu, yaŋı әnüklәmiş bir tişi

17)         barsığ kördilәr. ol aç bars ymә

18)         әnüklәp, yiti kün әrtmiş әrdi. yiti

19)         әnüklәriŋә әgiritip. qawşatıp, açmaq suw-

20)         samaq üzә sıqılıp, tormış yawrımış sınmış

21)         әt’özlәri alaŋurup, küçı küsni üzü-

22)         lüp, unaqnya ölgәli yatur әrdi. nә

(610)

1)             anı uluüı m(a)ğabali tigin körüp,

2)             ınça tip tidi: “ay, irinç tişi bars! әnük-

3)             lәgәli yiti kün bolmış, yiti әnük-

4)             lәri iyp, mәŋ yumşaq tilәgü oq tәginç

5)             bulmayuqqa, anın açmaq suwsamaq

6)             әmgәk üzә sıqılıp, yanturu yana

7)             öz әnüklәrin yigәli qılınur.

8)             mundada kәz irinç tınl(ı)ğ bolğay mu?”

9)             tip tidi. bu sawığ әşidip, m(a)xasatwi

10)         tigin ötrü içisi tigin-kә:

11)         “bu bars nәgü yiyür, uzatıqı aşı nәgü

12)         ol?” tip ayıttı. içisi tigin ınça

13)         tip kiginç birdi: barsnıŋ irbiz-

14)         niŋ manu-nıŋ arslannıŋ böriniŋ

15)         tülküniŋ aşı әrsәr, yalaŋuz yındam

16)         isig әt qan әrür. mundada

17)         adın taqı öŋi aş içgü yoq kim

18)         bu alaŋgurmış aç barsığ tirgürgülük.”

19)         -tip tidi. bu sawığ әştirip, ötrü ikin-

20)         tisi m(a)xadiwi tigin uqunçsuzın

21)         ınça tiğ tidi: “bu mundağ osuğluğ

22)         tormış küçsirәmiş alaŋurmış aç

23)         bars açmaq suwsamaq әmgәkin әrtingü

(611)

1)             sıqılıp, unaqnya ölgәli turur. biz-

2)             ni-ta adın kim bolğay muŋa yarağ-

3)             lığ aş içgü b(a)lgürttәçi, bu irinç

4)             tınl(ı)ğ üçün әt’özüg tirip, munuŋ

5)             isig özin ulağalı udaçı?” tip

6)             tidi. uluğı tigin bu sawığ әşitip,

7)             yana ortun inisiŋә: “ay,

8)             inim, alp titgülük tawar alp iş nәŋ

9)             ınçıp isig öztә әrtmәz” tip tidi.

10)         bu sawnıŋ basa soŋınta m(a)xasatwi

11)         tigin ınça tip tidi: “ay, içilәrim

12)         -a! biz qamağun әmtı isig özümüzkә

13)         әt’özümüzkә әrtiŋü ilinmiş yapşın-

14)         mış biz. ınçıp yana adınağuqa asığ

15)         tuşu qılğalı birgә biliglig y(a)ruq közü-

16)         müz yoq bolur әrki. ymә andağ birәr uluğ

17)         y(a)rlıqan-çuçı köŋüllüg yalanguq-

18)         lar ürük uzatı öz әt’özlәrin titip

19)         ıdalap, tınlığlarqa asığ tuşu qılurlar”,-tip

20)         tidi. bu munça sawığ içilәriŋә söz-

21)         lәp, ötrü k(ә)ntü köŋü-lintә ınça tip

22)         saqıntı: “ q(a)ltı bu mәniŋ әt’özüm yüz

23)         miŋ ajunlardın bәrü yoqsuz asığsız

(612)

1)      nәçә nәçә yirüdi artadı. nәŋ ymә әdlig-

2)      siz bolup, nә әrsәr asığqa tusu-qa

3)      kirmәdi. nәçünkin bügünki künki munı

4)      tәg k(ә)rgәklig işlәtgülük yoŋlağuluq

5)      orun tapıp, bu mundağ yıdığ k(ә)rgәksiz әt-

6)      özümin sıtmış kәmişmiş yiŋ yar tәg

7)      titip ıdalap, bu irinç y(a)rlığ aç bars-

8)      qa nәgülük umuğ ınağ bolmaz m(ә)n!

9)      munçulayu saqınıp, içilәri birlә söz-

10)  lәşgülüg kizigin tizigin әrttürp, ol bars

11)  üzә öngin öngin y(a)rlıqançuçı köŋül

12)  tur-ğurup, irinçkәdilәr tsuyurqadılar.

13)  ınçıp olarnıŋ arasınta ağladı. taqı

14)  m(a)xasatwi tigin ol barsnıŋ açın, toruq-

15)  ın, әmgәkin, tolğaqın titrü körüp, tәgrә

16)  tәkzinip, közin idi andıran kitәrü uma-

17)  tın, ür kiç titrü körü turup, ötrü

18)  qoduq öŋi yorıp bardılar. ötrü ol

19)  ödün m(a)xasatiwi bodısataw yorıyu, ınça

20)  tip saqıntı: “ çaq amtı maŋa oğrayu

21)  әt’ özümin isig özümin titgülük

22)  ıdalağuluq öd qolu soqa kәlti

23)  nә üçün tip tisәr,