Оғызнама
Жалпы мәлімет
Оғыз қаған («Оғыз тарихы»).
«Оғызнаманың» түпнұсқасы, шамамен алғанда, IX-X ғасырларда
жасалған болу керек. Бірақ олар біздің уақытымызға дейін сақталмаған.
«Оғызнаманың» кейінірек шығарылған (немеее қайтадан жазылып алынған) екі түрлі
нұсқасы бар. Бірі ұйғьгр алфавитімен, екіншісі араб әрпімен жазылған.
Оғыз
түрк халықтарының аты аңызға
айналып кеткен батыры, қол бастаушысы. Оғыз хан (немесе Оғыз қаған) – оғыз
тайяалары мен руларының атасы. Бізге мәлім варианттардың бәрінде де Оғыздың
өмірі мен әскери жорықтары, халық игілігі үшін сіңірген еңбектері мен қоғам
кайраткері ретіндегі істері әңгімеленеді.
Ұйғыр жазуымен берілген нұсқа 21
парақтан (42 беттен) 377 жолдан тұрады. Әр бетке 9 жолдан жазылған. Жазылған
жері жөнінде Жетісу өңірін жайлаған ж дыбысымен сөйлейтін тайпалардың
ортасы болу керек деген пікірлер де бар.
«Оғызнаманың» транскрипцияланған тексі
мен орысша аудармасын жасап, грамматикалық ерекшеліктерін сипаттап,
түсініктемелерін жазған А.М.Щербак мұны XIII ғасырдың аяғы, XIV ғасырдың басында,
Турпан аймағында, қарлұқ-ұйғыр тілінің ортаазиялық диалектісінде жазылған дейді
(1959 ж.).
Араб алфавитімен жазылған нұсқасының
авторы – атақты Абулғазы бин Араб Мухаммедхан (1603-1664 жылы). Ол- Шыңғыс
тұқымынан тараған, Шейбанидің (Жошының баласы) ұрпағы. Ол өзі – тарихта Хиуаның
ханы, атақты әскери қолбасшы, әрі үлкен тарихшы ретінде мәлім болған адам
Ғылыми әдебиет
Paris Bibliotheque Nationale Department des Manuscripts. Supplement Ture 1001.
Кутадку-биликь. Факсимиле уйгурской рукописи. Императорской и Королевской придворный библіотеки вь Вьнь. Изданный по поручению Императорской С.-Петербургской Академіи наукь В.В. Радловымь. - Санктпетербургь: Типографія Императорской Академіи наукь, 1890. -I-XIII, -200. Kutadku Bilik Facsimile der Uigurischen handschrift der K.K. Hofbibliothek in Wien. Im auftrage Der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften zu St.Petersburg herausgegeben von Dr.W. Radloff.- St.Petersburg, 1890.-I-XIII, -200.
Радлов В.В. К вопросу об уйгурах. Из предисловия к изданию Кутадку-билика. Приложение к LXXII-му тому Записок Импер. Академий наук. №2. - Санктпетербургь: Типографія Императорской Академіи наукь, 1893.-130.
Rıza Nour Oughouz-namé : Épopée turque, transcription en lettres phonétiques, notes, traduction française, texte en turc de Turquie /. Alexandrie : Société de Publications Égyptiennes, 1928. 64.+4.
Pelliot, Paul Sur la légende D'uγuz-khan en écriture ouigoure. T'oung Pao. 1930. Second Series. 27: 4-5. pp. 247–358.
Die Legend von Oghuz Qaghan von B.Wang und G.R.Rachmati. Sonderausgabe aus den Sitzungberichten der Preussishen Akademie der Wissenschaften. Phil-Hist Klasse. 1932. XXV. -Berlin, Verlag der Akademie der Wissenschaften, 1932. -683-724. (-44).
Wang B. ve Rachmati G.R. Oğuz kağan destanı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili Semineri Neşiyatından. -İstanbul, Burhaneddin basımevi, 1936.-68.
Armas Salonen Über den Syntaktıshen Gebrauch der Flexıons-eudungen der Nomina im Uıgurischen (Einschliesschen des Oguz Qagan), Suomalais-Ugrilaisen Seuran Aikakauskirjasta// Journal de la Socıete Fınno-Ougrienne. XLIX/3, Helsinki, 1937. 44.
Denis Sinor Sur la legende de l Oghuz-kaghan // Actes du XXIe Congres Internatıonal des Orientalishtes, 1948. -175-176.
Denis Sinor Oğuz Kagan Destanı üzerine bazı mülahazalar // İ.Ü.E.F. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. IV/1-2,1950, s. 1-13. (Fransızcadan Türkçeye tercüme eden Ahmet Ateş).
Щербак А.М. Огуз-наме. Мухаббат-наме / Александр Михайлович Щербак . – Москва : Издательство восточной литературы, 1959. -171 с.
Oğuz Kagan Destanı. 1000 Temel Eser. No:31. Devlet Kitapları. Birinci Basılış.-İstanbul, 1970. - 39s.
Стеблева И. В. Поэтическая структура «Огуз-наме» // Письменные памятники Востока / Историко-филологические исследования. Ежегодник 1969. -М.: Наука: Главная редакция восточной литературы, 1972.- С. 289-309.
Өмірәлиев Қ. «Оғуз қаған» ескерткішінің текстологиясы // Ескі түркі жазба ескерткіштері туралы зерттеулер. -Алматы: Ғылым, 1983. -206б. (-63-72)
«Оғыз-наме», «Мұхаббат-наме». Текстерді баспаға дайындаған, қазақ тіліне аударған және қазақ әдебиетімен байланысы туралы зерттеу мақалаларды жазған Ә.Дербісәлин, М.Жармұхамедов, Ө.Күмісбаев. - Алматы: Ғылым, 1986.-208 б.
Oğuz Kagan Destanı (Tercüme, Metin, Sözlük). Yayına hazırlayan: Prof.Dr. Muharrem Ergin. -İstanbul, 1988. - 48s.
Kaçalin, Mustafa S. Çinggis Kağan tarihi çevirisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi 1990. -344s.
Sertkaya Osman Fikri Oğuz kağan destanı üzerini bazı mülahazalar // V. Milletlerarasi Türkoloji Kollokyumu. Türk Dünyasında Destan Türü (Genel Değerlendirme). 30 Temmuz -7 Ağustos, 1992, Bişkek, Kırgızistan Cumhuriyeti. - İstanbul, 1992.- 26.
Onay Ibrahim Türk kültür tarihi bakimindan Oğuz kağan destani ve önemi. Gazi Üniversitesi. s.36-39.
İnan Abdülkadir Makaleler ve İncelemeler I, 1998.- Ankara, s.196-197.
Sakaoğlu Saim-Ali Duymaz Oğuz Destanında Irkıl Ata. İslamiyet Öncesi Türk Destanları, 2002.- İstanbul, s. 113-114.
Ağca Ferruh, Gül Bülent Uygur harflı Oğuz kağan destanında geçen moğolca sözcükler // Türkbilig, 2018/36: 47-62.
Ağca Ferruh Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı. Metin-Aktarma-Notlar-Dizin-Tıpkıbasım. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara, 2019.-317s.
Мәтін
ОҒЫЗ ҚАҒАН
№ |
Ескі ұйғыр жазулы мәтіннің транскрипциясы
|
1. |
Bolsun-γïl dep dediler. Anuŋ aŋaγu-su
|
2. |
ušbu turur. taqï mundan soŋ sevinč
|
3. |
taptïlar. Kene künler-den bir kün Ay qaγan-
|
4. |
-nuŋ közü yarïb budadï. erkek oγul toγurdï.
|
5. |
Ošul oγul-nuŋ öŋ-lüg-i čïraγï kök
|
6. |
erdi, aγïzï ataš qïzïl erdi, köz-ler-i al, sačlarï, qaš-lar-ï
|
7. |
qara erdi-ler erdi. Yaqšï napsiki-ler-den
|
8. |
Körük-lüg-rük erdi. Ošul oγul ana –
|
9. |
Sï-nïŋ kögüzündün oγuz-nï ičib mündün.
|
10. |
Artïγ-ïraq ičmedi, yig et aš sürme
|
11. |
tiledi, tili kele bašladï. Qïrïq kündün soŋ
|
12. |
bedükledi, yürüdi, oynadï. Adaγï ud adaγï teg, bel-ler-i
|
13. |
böri bel-ler-i teg, yaγrï kïš yaγrï teg, kögüzü
|
14. |
aduγ kögüzü teg erdi. Badani-nüŋ qamaγï
|
15. |
tüg tülük-lüg erdi, yïlqï-lar küte-ye
|
16. |
turur erdi, at-lar-γa mine turur erdi, kik
|
17. |
ab abla-ya turur erdi. Künler-den
|
18. |
soŋ, keče-ler-den soŋ yigit boldï. Bu
|
19. |
čaqta bu yerde bir uluγ orman bar erdi.
|
20. |
Köb müren-ler kӧb ögüz-ler bar erdi. Bunda kelgen –
|
21. |
-ler kik köb köb, bunda učqan-lar quš köb köb erdi.
|
22. |
Ošul orman ičinde bedük bir qat bar
|
23. |
erdi, yïlqï-lar-nï, el kün-ler-ni yer erdi. Bedük
|
24. |
yaman bir kik erdi. Berke emgek birle
|
25. |
el kün-ni basub erdi. Oγuz qaγan bir ersiz
|
26. |
qaγaz kiši erdi. Bu qat-nï avlamaq tiledi. Kün-
|
27. |
-ler-de bir kün abγa čïqtï. Čïda birle
|
28. |
ya oq birle taqï qïlïč birle qalqan
|
29. |
bïrle atladï. Bir buγu aldï. Šul buγu-nï tal-
|
30. |
-nuŋ čubuγï birle (y)ïγačqa baγladï, ketti.
|
31. |
Andan soŋ erte boldï. Taŋ erte čaq –
|
32. |
-ta keldi, kÖrdi kim kiynde buγu-nï alub
|
33. |
turur. Kene bir aduγ aldï altun-luγ
|
34. |
belbaγï birle yïγač-qa baγladï, ketti.
|
35. |
Mundun soŋ erte boldï, taŋ erte
|
36. |
čaqta keldi. Kördi kim qiyand qat aduγ-nï alub turur.
|
37. |
Kene ošu yïγač-nïŋ tübinde turdi. danan
|
38. |
kelib bašï birle Oγuz qalqanïn urdï. Oγuz
|
39. |
čïda birle danan qat-nïŋ bašïn urdï, anï
|
40. |
öltürdi. Qïlïč bïrle bašïn kesti, aldï, kettï. Kene
|
41. |
kelib kördi kim bir šuŋ-qar qatïnka ičegüsin
|
42. |
Yemek-te turur. Ya birle oq birle
|
43. |
Šuŋ-qarnï öltürdi, bašïn kesti. Andan
|
44. |
soŋ dedi kim šuŋ-qar-nïŋ aŋaγu –
|
45. |
-sïn ušbu turur. Buγu yedi, aduγ yedi. Čïdam-a
|
46. |
Öltürdi, temür bolsa. Qiyandati-nï šuŋ –
|
47. |
-qar yedi. Ya oqum öltürdi, yel bolsa deb dedi,
|
48. |
ketti. Taqï Qiyandati-nï aŋuγu-su ušbu
|
49. |
turur. Kene kün-ler-de bir kün
|
50. |
Oγuz qaγan bir yer-de Teŋri-ni jalbarγa –
|
51. |
-da erdi. Qaraŋγu-luq keldi. Kök-tün
|
52. |
bir kök yaruq tüšti. Kün-dün aya
|
53. |
Ay-dan quγulγu-luγ-raq
|
54. |
erdi. Oγuz qaγan yürüdi, kördi kim
|
55. |
ušbu yaruq-nuŋ ara-sïnda bir qïz
|
56. |
bar erdi. Yalγuz olturur erdi. Yaqšï körük –
|
57. |
-lüg bir qïz erdi. Anuŋ bašïnda ataš –
|
58. |
-luγ yaruq-luγ bir meŋ-i bar erdi,
|
59. |
altun qazuq teg erdi. Ošul qïz andaγ
|
60. |
Körük-lüg erdi. Kim külse, Kök
|
61. |
Teŋri küle turur; yïγlasa Kök Teŋri
|
62. |
Yïγla-ya turur. Oγuz qaγan
|
63. |
anï kördükte özi qalmadï, ketti, sevdi, aldï, anuŋ
|
64. |
birle yattï, tilegüsin aldï. Tel buγaz
|
65. |
boldï. Künlerden soŋ, keče-ler-den soŋ
|
66. |
yarudï, üč erkek oγul-nï toγurdï. Birin-či
|
67. |
Si-ge Kün at qoydï-lar, ikin –
|
68. |
Sige Ay at qoydï-lar, üčün-čü
|
69. |
süge Yulduz at qoydï-lar. Kene bir kün
|
70. |
Oγuz qaγan ab-γa ketti. Bir
|
71. |
köl ara-sïnda alïn-dan bir yïγač
|
72. |
kördi. Bu yïγač-nuŋ qabu-čaγïnda
|
73. |
bir qïz bar erdi, čalγuz olturur erdi
|
74. |
yaqšï körük-lüg bir qïz erdi. Anuŋ
|
75. |
közü kök-tün kög-rek erdi,
|
76. |
anuŋ sačï müren usuγï teg, anuŋ
|
77. |
tiši ünjü teg erdi. Andaγ körük –
|
78. |
-lüg erdi . Kim yer-niŋ yil küni anï körse
|
79. |
ay ay ah ah ölerbiz dep, süt-ten
|
80. |
qumuz bola turur-lar. Oγuz qaγan
|
81. |
anï kördükte özi ketti, yüregi-ge ataš
|
82. |
tüšti, anï sevdi, aldï, anuŋ birle yattï, tilegü-
|
83. |
-sün aldï. Töl boγaz boldï, kün-ler –
|
84. |
- den, soŋ, keče-ler-den soŋ
|
85. |
yarudï, üč erkek oγul-nï toγurdï, birin –
|
86. |
-či-si-ge Kök at qoydï-lar, ikin –
|
87. |
-či-si-ge Taγ at qoydï-lar, üčün-čü –
|
88. |
-sü-ge Teŋiz at qoydï-lar.
|
89. |
Andan soŋ Oγuz qaγan bedük
|
90. |
toy berdi, el kün-ge čar-lïq
|
91. |
čarlab keŋe-šti-ler, keldi-ler. Qïrïq šire
|
92. |
qïrïq bindeŋ čapturdï, türlüg ašlar tür –
|
93. |
-lüg sürme-ler, čubu-yan-lar, qïmïz-lar
|
94. |
Aštï-lar, ičti-ler, Toy-dan soŋ Oγuz
|
95. |
qaγan beg-ler-ge, el kün-ler-ge
|
96. |
čarlïq berdi, taqï dedi kim men sen-ler –
|
97. |
-ge boldum qaγan, alalïn. Ya taqï
|
98. |
qalqan, tamγa biz-ge bolsun.
|
99. |
buyan, kök böri bolsun-γïl uran temur čïda –
|
100. |
-lar bol orman; ab yerde yürüsün qulan
|
101. |
taqï taluy taqï müren; kün tuγ bol-γïl kök
|
102. |
qurïqan teb tedi. Kene andan soŋ
|
103. |
Oγuz qaγan tört sari-γa čarlïq
|
104. |
jumšadï. Bïldür-gü-lük bitidi, elči-ler-i-ge |
105. |
berib yeberdi. Ošbu bildür-gü-lük-te bitil-
|
106. |
-miš erdi. Kim men uyγur-nïŋ qaγanï bola-man
|
107. |
kïm yer-niŋ tört buluŋ-ï-nïŋ qaγanï
|
108. |
Bolsim kerek turur. Sen-ler-den baš čalunγu
|
109. |
-luq tileb men turur. Ošul kim meniŋ aγïz –
|
110. |
-um-γa baqar turur bolsa taratγu
|
111. |
tartïb dost tutar-man, teb tedi ošbu kim
|
112. |
Aγuz-um-γa baqmas turur bolsa, čamat
|
113. |
čaqïb čerig čekib dušman tutar-man.
|
114. |
Taγuraq basïb asturïb yoq bolsun-γïl
|
115.
|
tep qïlur-man, teb tedi. Kene bu čaq-
|
116. |
-ta oŋ jaŋa-q-ta Altun qaγan
|
117. |
degen bir qaγan bar erdi. Ošbu Altun
|
118. |
qaγan Oγuz qaγan-γa elči yumsab
|
119. |
yeber-di. Köb telim altun kümiš tartïb köb telim
|
120. |
qïz yaqut taš alïb köb telim erdeni-ler yeber-
|
121. |
-ib yumšab Oγuz qaγan-γa soyurqab
|
122. |
berdi, aγïzï-γa baqïndï. Yaqšï begü birle
|
123. |
Dos-luq qïldï, anuŋ birle amïraq
|
124. |
boldï. Čoŋ jaŋaqï-da Urum degen
|
125. |
bïr qaγan bar erdi. Ošbu qaγan-nuŋ
|
126. |
Čerig-i köb köb balïq-lar-ï köb köb erdi-ler.
|
127. |
erdi. Ošul Urum qaγan Oγuz qaγan-
|
128. |
-nuŋ jarlïγ-ïn saqlamas erdi, qataγla-
|
129. |
-γu barmas erdi. Mu-hï söz söz-
|
130. |
-ni tutmas men turur-man, teb jarlïq –
|
131. |
-qa baqmadï. Oγuz qaγan čamat
|
132. |
atub anga atlaγu tiledi, Çerig birle
|
133. |
atlab tuγ-lar-nï tutub ketti. Qïrïq
|
134. |
Kün-dün soŋ Muz taγ degen
|
135. |
Taγ-nuŋ ada-γï-γa keldi. Qurïqan-
|
136. |
-nï tüškürdi, šük bolub uyub turdï. Çaŋ erte
|
137. |
bolduqta Oγuz qaγan-nuŋ
|
138. |
Qurïqanï-γa kün teg bir
|
139. |
čaruq kirdi. Ol čaruqtun kök
|
140. |
Tülük-lüg kök čalluq bedük
|
141. |
bir erkek böri čïqtï. Ošul böri Oγuz
|
142. |
Qaγan-γa söz berib turur erdi.
|
143. |
Taqï tedi kim ay ay Oγuz Urum
|
144. |
Üsti-ge sen atlar bola-san
|
145. |
Ay ay Oγuz tapuγuŋ-lar-γa men
|
146. |
yürür bolaman, teb tedi. Kene
|
147. |
andan soŋ Oγuz qaγan
|
148. |
Qurïqan-nï tür türdi, ketti, kördi
|
149. |
kim čerig-niŋ, tapuγ-lar-ï-
|
150. |
-da kök tülük-lüg kök čalluγ
|
151. |
bedük bir erkek beri yürügü-de
|
152. |
turur. Ol böri-niŋ art-lar-ïn qataγ-
|
153. |
-lab yürügü-de turur erdi-ler erdi. Bir
|
154. |
neče kün-ler-den soŋ kök
|
155. |
Tülük-lüg kök čal-luq bu bedük
|
156. |
erkek böri turub turdï. Oγuz taqï čerig
|
157. |
birle turub turdï. Munda Itil müren degen
|
158. |
bir talay bar erdi. İtil müren-nüŋ quduγ-
|
159. |
-ï-da bir qara taγ tapïγ-ï-da
|
160. |
urušγu tutuldï. Oq bir-le čïda
|
161. |
bïrle qïlïč birle uruštï-lar. Čerig-
|
162. |
-ler-niŋ ara-lar-ïn-da köb telim boldï urušγu.
|
163. |
El kün-ler-niŋ köŋül-ler-in-de
|
164. |
köb telim boldï qayγu. Tutulunč urušunč
|
165. |
Andaγ yaman boldï kim İtil müren-
|
166. |
-nuŋ suγï qïp qïzïl seb seŋger teg
|
167. |
boldï. Oγuz qaγan baštï, Urum qaγan
|
168. |
qačtï. Oγuz qaγan Urum qaγan-
|
169. |
-nuŋ, qaγan-luγ-ïn aldï, el
|
170. |
Kün-in aldï. Ordu-sï-γa keb
|
171. |
uluγ ölüg barγu köb telim tirig
|
172. |
barγu tüšü boldï. Urum qaγan-nuŋ
|
173. |
bir qarun-dašï bar erdi Urus beg degen |
174. |
erdi. Ol Urus beg oγul-un taγ bašï-
|
175. |
-da Tereŋ müren ara-sï-da
|
176. |
yaqšï berik balïq-qa yumšadï. Taqï
|
177. |
dedi kim baluq-nï qataγlaγu kerek turur.
|
178. |
sen taqï urušγu-lar-dan soŋ baluq-
|
179. |
-nï ben-ge saqlab kel-gil, teb tedi. Oγuz
|
180. |
qaγan ošul baluq-qa atladï. Urus
|
181. |
Beg-niŋ oγul-ï anga köb altun
|
182. |
kümüš yeberdi. Taqï tedi kim ay menniŋ
|
183. |
qaγanum san Menge atam bu
|
184. |
baluqnï berüb turur. Taqï dedi kim baluq –
|
185. |
nï qadaγalau kerek turur. Sen taqï
|
186. |
urušγulardan soŋ baluqnï benge
|
187. |
saqlab kelgil deb dedi. Atam čamat atub erse.
|
188. |
mehüŋ tapum erürmü? Senden
|
189. |
jarluq bayluq billük bilemen.
|
190. |
Bizniŋ qut(ï)bïz senniŋ
|
191. |
qutuŋ bolmuš, bizniŋ uruγï –
|
192. |
bïz seniŋ (y-ïγač (u)ŋnuŋ
|
193. |
uruγï bolmuš bolub turur. Teŋri sen –
|
194. |
-ge yer berib buyurmuš bolub turur. Men senge
|
195. |
bašumnï qutumnï beremen. Bergü
|
196. |
berib dosluqtan čïqmas tur,
|
197. |
deb dedi. Oγuz qaγan y(i)gitniŋ
|
198. |
sözün y(a)qšï kördi, sevindi, küldi taqï
|
199. |
ayttï kim menge köb altun yumašbcәn
|
200. |
baluqnï yaqšï saqlabsan deb dedi. Anuŋ
|
201. |
üčün anγa Saqlab at qoydï, dostluq
|
202. |
qïldï. Kene čerig birle Oγuz qaγan
|
203. |
İtil degen müren (ge kečti). İtil (degen)
|
204. |
bedük bir (muren) turur. Oγuz qaγan anï.
|
205. |
Kördi taqï dedi kim İtilniŋ usuγïdan
|
206. |
nečuk kečerbiz deb dedi. Çerigde bir.
|
207. |
y(a)qšï beg bar erdi. Anuŋ atï Uluγ Ordu
|
208. |
beg erdi. Uzluγ uqγuluq bir er erdi.
|
209. |
Kördi kim (quduγïda köb telim) tallar köb telim
|
210. |
yïγačlar (bar erdi. Ošbu beg.....) ošul yïγačlar
|
211. |
-----------------kesti, yïγačlarda
|
212. |
yattï, kečti. Oγuz qaγan sevinč attï küldü.
|
213. |
Taqï ayttï kïm ay ay sen munda beg
|
214. |
boluŋ Qïpčaq degen sen beg boluŋ
|
215. |
deb dedi. Taqï ilgerü ketti..... Ahdan soŋ
|
216. |
Oγuz qaγan kene kök tülüklüg
|
217. |
kök jalluq erkek böri kördi. Ošbu kök
|
218. |
böri Oγuz qaγanγa ayttï kim emdi
|
219. |
čerig birle mundun atla Oγuz.
|
220. |
Atlab el künlerni beglerni keldür –
|
221. |
gil, men senge bašlab Gülnï körgürür –
|
222. |
man, deb dedi. Taŋ erte bolduqta
|
223. |
Oγuz qaγan kördi kim erkek böri
|
224. |
čerigigniŋ tapuqlarïda yürügü –
|
225. |
de turur. S(e)v(i)ndi, ilgerü ketti. Oγuz
|
226. |
qaγan čoqur tan ayγïr atqa mine
|
227. |
turur erdi. Ošul ayγïr at bek čoq sev(e)yür
|
228. |
erdi. Jolda ošbu ayγïr at közden yitü
|
229. |
q(a)čtï, ketti. Munda uluγ bir taγ bar
|
230. |
erdi. Öše üstünde toŋ taqï muz
|
231. |
bar turur. Anuŋ bašï soγuqtan ap aq
|
232. |
turur. Anuŋ üčün anuŋ atï Muz taγ
|
233. |
turur. Oγuz qaγannïŋ atï Muz taγ
|
234. |
ičige qačïb ketti. Oγuz qaγan mundan
|
235. |
köb čaqï emgek čeküb turdï. Çerigde
|
236. |
bir bedük qaγaz er beg bar erdi,
|
237. |
Çalaŋ bulaŋdan quruqmas turur
|
238. |
erdi. Jürügüde soγurγuda oŋa
|
239. |
Er erdi. Ošul beg taγlarγa kirdi,
|
240. |
Yürüdü. Toquz kündün soŋ Oγuz
|
241. |
qaγanγa ayγïr atnï keldürdi. Muz
|
242. |
taγlarda köb soγuq bolubdan ol beg
|
243. |
qaγardan sarunmïš erdi, ap aq erdi. Oγuz
|
244. |
qaγan sev(i)nč birle küldü aqttï kim
|
245. |
ay sen munda beglerge bolγïl bašlïγ,
|
246. |
(me)m(e) ŋleb senge at bolsun Qaγarlïγ, |
247. |
deb dedi. Köb erdeni soyurqadï, ilgerü ketti.
|
248. |
Kene yolda bedük bir üy kördi, Bu üynüŋ
|
249. |
taγamï altundan erdi, tuŋluqlarï taqï
|
250. |
küšmüštün, qalïq(a)larï temürdün erdiler
|
251. |
erdi. Qapuluγ erdi, ačqïč yoq erdi.
|
252. |
Çerigde bir yaqšï čeber er bar erdi, anuŋ
|
253. |
atï Tömürdü qaγul degen erdi. Anγa
|
254. |
jarlïq qïldï, kim sen munda qal, ač. Qalïq(a)
|
255. |
ačγundun soŋ kel orduγa deb
|
256. |
dedi. Mundan anga Qalač at qoydï, ilge –
|
257. |
rü ketti. Kene bir kün kök tülük –
|
258. |
lug kök jalluγ erkek böri yürümeyin
|
259. |
turdï. Oγuz qaγan taqï turdï. Qurïqan
|
260. |
tüšküre turγan turdï. Tarlaγusïz
|
261. |
bir yazï yer erdi. Munga Çürčit dedürürler erdi.
|
262. |
Bedük bir yurt, el kün erdi. Yïlqïlarï
|
263. |
köb, ud, buzaγlarï keb, altun kümüšleri köb,
|
264. |
erdeneleri köb erdiler erdi. Munda Çürčit qaγanï
|
265. |
el küni Oγuz qaγanγa qaršu
|
266. |
keldiler. Uruš toquš bašlandï, oqlar birle qïlïč –
|
267. |
lar birle uruštïlar. Oγuz qaγan baštï,
|
268. |
Çürčit qaγannï bastï, öltürdi, bašïn
|
269. |
kesti. Çürčit 1125-1234 el künin öz aγïzïγa
|
270. |
baqïndurdï. U(ru)šγudun soŋ Oγuz qaγan –
|
271. |
nuŋ čerigige, nükerlerige el kün –
|
272. |
ige aŋdaγ ulug ölüg barγu tüšti kim
|
273. |
yüklemekke keldürmekke at, qaγatïr, ud
|
274. |
azlïq boldï. Anda Oγuz qaγannuŋ.
|
275. |
Çerigide uzluγ ïšay bir čeber kiši bar erdi. Anïŋ
|
276. |
atï Barmaqluγ Josun Billig erdi. Bu čeber –
|
277. |
bir qanγa čaptï. Qanγa üstünde ölüg
|
278. |
Barγunï qoydï, kanγa bašïda tirig
|
279. |
barγunï qoydï; tarttïlar, kettiler. Nukerler –
|
280. |
nuŋ el künnüŋ qamaγï munï kördiler, šaštïlar.
|
281. |
Qanγalar taqï čaptïlar. Munlar qanγa yürmümek
|
282. |
Te qanγa qanγa söz bere turur
|
283. |
erdiler erdi. Anuŋ üčün anlarγa
|
284. |
qanγa at qoydïlar. Oγuz qaγan qanγa
|
285. |
larnï kördi, küldi. Taqï anttï kim qanγa, qanγa
|
286. |
bïrle ölügni tirig yürügürsün, Qanγa –
|
287. |
luγ senge at bolγuluγ qanγa
|
288. |
bilgürsün deb dedi, ketti. Andan soŋ
|
|
kene bu (kök) tülüklüg kök jalluγ
|
289. |
erkek böri birle Sïŋdu taqï Taŋγut taqï
|
290. |
Şaγam yaŋγaqlarïγa atlab ketti
|
291. |
Köb urušγudan köb toqušγudun soŋ
|
292. |
anlarnï aldï, ez yurtïγa bïrledi
|
293. |
baštï, bastï. Kene tašqarun qalmasun
|
294. |
bïllüg bolsun kim kündünki buluŋda
|
295. |
Baraqa degen bïr yer bar turur. Uluγ
|
296. |
Barγuluγ bïr yurt turur, köb ïsïγ bir yer
|
297. |
turur. Munda köb kikleri köb qušlarï bar turur,
|
298. |
altunï köb kümüšiköb erdenileri köb turur. El kün –
|
299. |
leriniŋ öŋlügi čïraγï qap qara turur.
|
300. |
Ošul yerniŋ qaγanï Masar degen bir qaγan;
|
301. |
erdi. Oγuz qaγan anuŋ üstige
|
302. |
atladï. Andaγ yaman urušγu boldï. Oγuz
|
303. |
qaγan baštï, Masar qaγan qačtï. Oγuz
|
304. |
anï bastï, yurtïn aldï, ketti. Anuŋ dostlarï
|
305. |
köb sevinč(lig) erdi, anuŋ dušmanlarï köb
|
306. |
qayγular t(aptï). Oγuz (qaγan) (anï) baštï,
|
307. |
sanaγuluqsïz nemeler yïlqï –
|
308. |
lar aldï, yurtïγa, üyige tüšti, ketti,
|
309. |
Kene čašqarun qalmasun kim
|
310. |
billüg bolsun kim Oγuz qaγannuŋ
|
311. |
janïda aq saqalluγ muz sačluγ
|
312. |
uzun uzluγ bir qart kisi turur bar erdi,
|
313. |
uqγuluγ tüzün bir er erdi, tüšimel
|
314. |
erdi Anuŋ atï Uluγ Türük erdi. Kün
|
315. |
lerde bir kün uyquda bïr altun
|
316. |
ya kördi taqï üč kümüš oq kördi. Bu altun
|
317. |
ya kün toqušïdan da kün batušï –
|
318. |
γača te(k) ken erdi, taqï bu üč
|
319. |
kümüš oq tün yaŋγaqqa kete
|
320. |
turur erdi. Uyqudun soŋ tüšte kör –
|
321. |
genin Oγuz qaγanγa bildürdi.
|
322. |
Taqï dedi kim ay qaγanum senge
|
323. |
jaš(a)γu bols(ün)γïl uzu(n). (Ay qaγan)um senge
|
324. |
Tör(ü)lük bols(un)γïl tüzün, (benge kök)
|
325. |
teŋri berdi tüšümde, keldürsün. Talay
|
326. |
turur yerni uruγuŋγa berdürsün,
|
327. |
deb dedi. Oγuz qaγan Uluq Türük –
|
328. |
nüŋ sözün y(a)qšï kördi, ögüdün
|
329. |
tiledi. Ogüdüge köre qïldï. Andan
|
330. |
soŋ erte bolubda aqalarnï ini –
|
331. |
lerni čarlab keldürdi taqï ayttï kim ay meniŋ
|
332. |
köŋülüm avnï tileb turur. Qari bolγumdan
|
333. |
meniŋ qaγazluγum yoq turur. Kün
|
334. |
Ay, Yulduz taŋ sarïγa senler baruŋ.
|
335. |
Kök, Taγ, Teŋiz tün sarïγa sen –
|
336. |
ler baruŋ deb dedi. Andan soŋ üčegü –
|
337. |
sü taŋ sarïγa bardïlar, taqï üčegü –
|
338. |
sü tün sarïγa bardïlar. Kün, Ay
|
339. |
Yulduz köb kikler köb qušlar avlaγu –
|
340. |
larïdan soŋ jolda bïr altun yanï
|
341. |
čaptïlar, aldï(lar), atasï(γa berdiler).
|
342. |
(Oγuz qaγan sevindi, küldi taqï anï)
|
343. |
üč buzγuluq qïldï taqï (ayttï) kim ay aqa-
|
344. |
lar ya bolsun senlernüŋ, ya deg
|
345. |
oqlarnï kökkeče atuŋ deb
|
346. |
dedi. Kene andan soŋ Kök, Taγ
|
347. |
Teŋiz köb kikler, köb qušlar avlaγu –
|
348. |
larïdan soŋ jolda üč kümüš oq –
|
349. |
nï čaptïlar, aldïlar, atasïγa berdiler.
|
350. |
Oγuz qaγan sevindi, küldi taqï oq –
|
351. |
Larnï üčüge üleštürdi, taqï ayttï
|
352. |
(k)imay inlier oqlar bolsun senler –
|
353. |
nuŋ. Ya attï oqnï. Oqlar deg
|
354. |
senler boluŋ deb dedi. Ken(e) andan.
|
355. |
soŋ Oγuz qaγan uluγ qurïltay
|
356. |
čaqïrdï, nükerlerin el künlerin
|
357. |
čarlab čaqïrdï. Kelib keŋešib olturdï(l)ar. Oγuz
|
358. |
qaγaz bedük ordu(da)……
|
359. |
………(on, yaγïda)
|
360. |
(qïrïq qulač yïγačnï tiktürdi. Anuŋ)
|
361. |
bašïda bïr altun (taγuq qoydï, adaγï)
|
362. |
da bïr aq qoyun baγladï. (Ço)ŋ
|
363. |
yaγïda qïrïq qulač y(ï)γačnï tiktür –
|
364. |
di. Anïŋ bašïda bïr kümüš taγuq qoydï,
|
365. |
adaγïda bïr qara qoyunnï baγladï.
|
366. |
(Oŋ) yaqta buzuqlar olturdï,
|
367. |
čoŋ yaqta üčoqlar olturdï.
|
368. |
Qïrïq kün, qïrïq keče aš(a)dïlar
|
369. |
i(č)tiler sevinč taptïlar. Andan soŋ Oγuz qaγan
|
370. |
(oγ)ularïγa yurïn ül(e)štürüb berdi. Taqï dedi kim
|
371. |
ay, (oγ)ullar köb men aštum, urušγular köb men kördüm
|
372. |
jïda bile köb oq attum, ayγïr b(i)rle köb yürü –
|
373. |
düm, dušmanlarnï y(ï)γlaγurdum, dostarumnï men
|
374. |
küldürdüm, Kök Teŋrige men ötedüm,
|
375. |
sizlerge beremen yurgum, deb dedi…….
|
376. |
……………………………………………………
|
377. |
……………………………………………………
|
Пікір қалдыру
Шұғыла03 Қазан, 2019
ұнады рахмет
Rôže06 Қазан, 2019
Оғызнама жырын жазбайсыңдар ма?
Тоқжан 28 Қазан, 2020
《Оғызнама》деректеріне қарағанда жағбу өзінің жерін бөлген аймақ саны
Рауан01 Қараша, 2020
Ту кетш