Оғызнама

Жалпы мәлімет

 

Оғыз қаған («Оғыз тарихы»). 

«Оғызнаманың» түпнұсқасы, шамамен алғанда, IX-X ғасырларда жасалған болу керек. Бірақ олар біздің уақытымызға дейін сақталмаған. «Оғызнаманың» кейінірек шығарылған (немеее қайтадан жазылып алынған) екі түрлі нұсқасы бар. Бірі ұйғьгр алфавитімен, екіншісі араб әрпімен жазылған. 

 Оғыз  түрк  халықтарының аты аңызға айналып кеткен батыры, қол бастаушысы. Оғыз хан (немесе Оғыз қаған) – оғыз тайяалары мен руларының атасы. Бізге мәлім варианттардың бәрінде де Оғыздың өмірі мен әскери жорықтары, халық игілігі үшін сіңірген еңбектері мен қоғам кайраткері ретіндегі істері әңгімеленеді.

Ұйғыр жазуымен берілген нұсқа 21 парақтан (42 беттен) 377 жолдан тұрады. Әр бетке 9 жолдан жазылған. Жазылған жері жөнінде Жетісу өңірін жайлаған ж дыбысымен сөйлейтін тайпалардың ортасы болу керек деген пікірлер де бар.

«Оғызнаманың» транскрипцияланған тексі мен орысша аудармасын жасап, грамматикалық ерекшеліктерін сипаттап, түсініктемелерін жазған А.М.Щербак мұны XIII ғасырдың аяғы, XIV ғасырдың басында, Турпан аймағында, қарлұқ-ұйғыр тілінің ортаазиялық диалектісінде жазылған дейді (1959 ж.).

Араб алфавитімен жазылған нұсқасының авторы – атақты Абулғазы бин Араб Мухаммедхан (1603-1664 жылы). Ол- Шыңғыс тұқымынан тараған, Шейбанидің (Жошының баласы) ұрпағы. Ол өзі – тарихта Хиуаның ханы, атақты әскери қолбасшы, әрі үлкен тарихшы ретінде мәлім болған адам



Ғылыми әдебиет

Paris Bibliotheque Nationale  Department des Manuscripts. Supplement Ture 1001.

Кутадку-биликь. Факсимиле уйгурской рукописи. Императорской и Королевской придворный библіотеки вь Вьнь. Изданный по поручению Императорской С.-Петербургской Академіи наукь В.В. Радловымь. - Санктпетербургь: Типографія Императорской Академіи наукь, 1890. -I-XIII, -200.  Kutadku Bilik Facsimile der Uigurischen handschrift der K.K. Hofbibliothek in Wien. Im auftrage Der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften zu St.Petersburg herausgegeben von Dr.W. Radloff.- St.Petersburg, 1890.-I-XIII, -200. 

Радлов В.В. К вопросу об уйгурах. Из предисловия к изданию Кутадку-билика. Приложение к LXXII-му тому Записок Импер. Академий наук. №2. - Санктпетербургь: Типографія Императорской Академіи наукь, 1893.-130.

Rıza Nour   Oughouz-namé : Épopée turque, transcription en lettres phonétiques, notes, traduction française, texte en turc de Turquie /. Alexandrie : Société de Publications Égyptiennes, 1928. 64.+4.

Pelliot, Paul  Sur la légende  D'uγuz-khan en écriture ouigoure. T'oung Pao. 1930. Second Series. 27: 4-5. pp. 247–358.

Die Legend von Oghuz Qaghan von B.Wang und G.R.Rachmati. Sonderausgabe aus den Sitzungberichten der Preussishen Akademie der Wissenschaften. Phil-Hist Klasse. 1932. XXV. -Berlin, Verlag  der Akademie der Wissenschaften, 1932. -683-724. (-44).   

Wang B. ve Rachmati G.R. Oğuz kağan destanı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili Semineri Neşiyatından. -İstanbul, Burhaneddin basımevi, 1936.-68.

Armas Salonen  Über den Syntaktıshen Gebrauch der Flexıons-eudungen der Nomina im Uıgurischen (Einschliesschen  des Oguz Qagan), Suomalais-Ugrilaisen Seuran Aikakauskirjasta// Journal de la Socıete Fınno-Ougrienne. XLIX/3, Helsinki, 1937. 44.

Denis Sinor  Sur la legende de l Oghuz-kaghan // Actes du XXIe Congres Internatıonal des Orientalishtes, 1948. -175-176.

Denis Sinor  Oğuz Kagan Destanı üzerine bazı mülahazalar // İ.Ü.E.F.  Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. IV/1-2,1950, s. 1-13.  (Fransızcadan Türkçeye tercüme eden Ahmet Ateş).

Щербак  А.М.   Огуз-наме. Мухаббат-наме / Александр Михайлович Щербак . – Москва : Издательство восточной литературы, 1959. -171 с. 

Oğuz Kagan Destanı. 1000 Temel Eser. No:31. Devlet Kitapları. Birinci Basılış.-İstanbul, 1970. - 39s.

Стеблева И. В. Поэтическая структура «Огуз-наме» // Письменные памятники Востока / Историко-филологические исследования. Ежегодник 1969. -М.: Наука: Главная редакция восточной литературы, 1972.- С. 289-309.

Өмірәлиев Қ. «Оғуз қаған» ескерткішінің текстологиясы // Ескі түркі жазба ескерткіштері туралы зерттеулер. -Алматы: Ғылым, 1983. -206б. (-63-72)

«Оғыз-наме», «Мұхаббат-наме». Текстерді баспаға дайындаған, қазақ тіліне аударған және қазақ әдебиетімен байланысы туралы зерттеу мақалаларды  жазған Ә.Дербісәлин, М.Жармұхамедов, Ө.Күмісбаев.  - Алматы: Ғылым, 1986.-208 б.

Oğuz Kagan Destanı (Tercüme, Metin, Sözlük). Yayına hazırlayan: Prof.Dr. Muharrem Ergin. -İstanbul, 1988. - 48s.

Kaçalin, Mustafa S.  Çinggis Kağan tarihi çevirisi.  İstanbul: İstanbul Üniversitesi 1990. -344s.

Sertkaya Osman  Fikri    Oğuz   kağan destanı üzerini bazı  mülahazalar //  V.   Milletlerarasi  Türkoloji  Kollokyumu.   Türk Dünyasında Destan Türü (Genel  Değerlendirme). 30 Temmuz -7 Ağustos,  1992, Bişkek,  Kırgızistan Cumhuriyeti. - İstanbul, 1992.- 26.

Bars Mehmet Emin  Oğuz kağan destani üzerine yapilan çalişmalar //  Turkish Studies. International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 3/4 Summer 2008. s.228-231.

Onay  Ibrahim  Türk kültür tarihi bakimindan Oğuz kağan destani ve önemi. Gazi Üniversitesi. s.36-39.

İnan  Abdülkadir   Makaleler ve İncelemeler I, 1998.- Ankara, s.196-197.

Sakaoğlu  Saim-Ali Duymaz   Oğuz Destanında Irkıl Ata. İslamiyet Öncesi Türk Destanları, 2002.-  İstanbul, s. 113-114.

Ağca Ferruh, Gül Bülent  Uygur harflı Oğuz kağan destanında geçen moğolca sözcükler // Türkbilig, 2018/36: 47-62.

Ağca Ferruh  Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı. Metin-Aktarma-Notlar-Dizin-Tıpkıbasım. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara, 2019.-317s.

Мәтін

ОҒЫЗ ҚАҒАН


Ескі ұйғыр жазулы мәтіннің транскрипциясы

1.              

Bolsun-γïl dep dediler. Anuŋ aŋaγu-su

2.              

ušbu turur.                      taqï mundan soŋ sevinč

3.              

taptïlar. Kene künler-den bir kün Ay qaγan-

4.              

-nuŋ közü  yarïb budadï.  erkek oγul toγurdï.

5.              

Ošul oγul-nuŋ öŋ-lüg-i čïraγï kök

6.              

erdi, aγïzï ataš qïzïl erdi, köz-ler-i al, sačlarï, qaš-lar-ï

7.              

qara erdi-ler erdi. Yaqšï napsiki-ler-den

8.              

Körük-lüg-rük erdi. Ošul oγul ana –

9.              

Sï-nïŋ kögüzündün oγuz-nï ičib mündün.

10.         

Artïγ-ïraq ičmedi, yig et aš sürme

11.         

tiledi, tili kele bašladï. Qïrïq kündün soŋ

12.         

bedükledi, yürüdi, oynadï. Adaγï ud adaγï teg, bel-ler-i

13.         

böri bel-ler-i teg, yaγrï kïš yaγrï teg, kögüzü

14.         

aduγ kögüzü teg erdi. Badani-nüŋ qamaγï

15.         

tüg tülük-lüg erdi, yïlqï-lar küte-ye

16.         

turur erdi, at-lar-γa mine turur erdi, kik

17.         

ab abla-ya turur erdi.  Künler-den

18.         

soŋ, keče-ler-den soŋ yigit boldï. Bu

19.         

čaqta bu yerde bir uluγ orman bar erdi.

20.         

Köb müren-ler kӧb ögüz-ler bar erdi. Bunda kelgen –

21.         

-ler kik köb köb, bunda učqan-lar quš köb köb erdi.

22.         

Ošul orman ičinde bedük bir qat bar

23.         

erdi, yïlqï-lar-nï, el kün-ler-ni yer erdi. Bedük

24.         

yaman bir kik erdi. Berke emgek birle

25.         

el kün-ni basub erdi. Oγuz qaγan bir ersiz

26.         

qaγaz kiši erdi. Bu qat-nï avlamaq tiledi. Kün-

27.         

-ler-de bir kün abγa čïqtï. Čïda birle

28.         

ya oq birle taqï qïlïč birle qalqan

29.         

bïrle atladï. Bir buγu aldï. Šul buγu-nï tal-

30.         

-nuŋ čubuγï birle (y)ïγačqa baγladï, ketti.

31.         

Andan soŋ erte boldï. Taŋ erte čaq –

32.         

-ta keldi, kÖrdi kim kiynde buγu-nï alub

33.         

turur. Kene bir aduγ aldï altun-luγ

34.         

belbaγï birle yïγač-qa baγladï, ketti.

35.         

Mundun soŋ erte boldï, taŋ erte

36.         

čaqta keldi. Kördi kim qiyand qat aduγ-nï alub turur.

37.         

Kene ošu yïγač-nïŋ tübinde turdi. danan

38.         

kelib bašï birle Oγuz qalqanïn urdï. Oγuz

39.         

čïda birle danan qat-nïŋ bašïn urdï, anï

40.         

öltürdi. Qïlïč bïrle bašïn kesti, aldï, kettï. Kene

41.         

kelib kördi kim bir šuŋ-qar qatïnka  ičegüsin

42.         

Yemek-te turur. Ya birle oq birle

43.         

Šuŋ-qarnï öltürdi, bašïn kesti. Andan

44.         

soŋ dedi kim šuŋ-qar-nïŋ  aŋaγu –

45.         

-sïn ušbu turur. Buγu yedi, aduγ yedi. Čïdam-a

46.         

Öltürdi, temür bolsa. Qiyandati-nï šuŋ –

47.         

-qar yedi. Ya oqum  öltürdi, yel bolsa deb dedi,

48.         

ketti. Taqï Qiyandati-nï aŋuγu-su ušbu

49.         

turur.                    Kene kün-ler-de bir kün

50.         

Oγuz qaγan bir yer-de Teŋri-ni jalbarγa –

51.         

-da erdi. Qaraŋγu-luq keldi. Kök-tün

52.         

bir kök yaruq tüšti. Kün-dün aya

53.         

Ay-dan quγulγu-luγ-raq

54.         

erdi. Oγuz qaγan yürüdi, kördi kim

55.         

ušbu yaruq-nuŋ ara-sïnda bir qïz

56.         

bar erdi. Yalγuz olturur erdi. Yaqšï körük –

57.         

-lüg bir qïz erdi. Anuŋ bašïnda ataš –

58.         

-luγ yaruq-luγ bir meŋ-i bar erdi,

59.         

altun qazuq teg erdi. Ošul qïz andaγ

60.         

Körük-lüg erdi. Kim külse, Kök

61.         

Teŋri küle turur; yïγlasa Kök Teŋri

62.         

Yïγla-ya turur. Oγuz qaγan

63.         

anï kördükte özi qalmadï, ketti, sevdi, aldï, anuŋ

64.         

birle yattï, tilegüsin aldï. Tel buγaz

65.         

boldï. Künlerden soŋ, keče-ler-den soŋ

66.         

yarudï, üč erkek oγul-nï toγurdï. Birin-či

67.         

Si-ge Kün at qoydï-lar, ikin –

68.         

 Sige Ay at qoydï-lar, üčün-čü

69.         

süge Yulduz at qoydï-lar. Kene bir kün

70.         

Oγuz qaγan ab-γa ketti. Bir

71.         

köl ara-sïnda alïn-dan bir yïγač

72.         

kördi. Bu yïγač-nuŋ qabu-čaγïnda

73.         

bir qïz bar erdi, čalγuz olturur erdi

74.         

yaqšï körük-lüg bir qïz erdi. Anuŋ

75.         

közü kök-tün kög-rek erdi,

76.         

anuŋ sačï müren usuγï teg, anuŋ

77.         

tiši ünjü teg erdi. Andaγ körük –

78.         

-lüg erdi . Kim yer-niŋ yil küni anï körse

79.         

ay ay ah ah ölerbiz dep, süt-ten

80.         

qumuz bola turur-lar. Oγuz qaγan

81.         

anï kördükte özi ketti, yüregi-ge ataš

82.         

tüšti, anï sevdi, aldï, anuŋ birle yattï, tilegü-

83.         

-sün aldï. Töl boγaz boldï, kün-ler –

84.         

- den, soŋ, keče-ler-den soŋ 

85.         

yarudï, üč erkek oγul-nï toγurdï, birin –

86.         

-či-si-ge Kök at qoydï-lar, ikin –

87.         

-či-si-ge Taγ at qoydï-lar, üčün-čü –

88.         

-sü-ge Teŋiz at qoydï-lar.

89.         

Andan soŋ Oγuz qaγan bedük

90.         

toy berdi, el kün-ge čar-lïq

91.         

čarlab keŋe-šti-ler, keldi-ler. Qïrïq šire

92.         

qïrïq bindeŋ čapturdï, türlüg ašlar tür –

93.         

-lüg sürme-ler, čubu-yan-lar, qïmïz-lar

94.         

Aštï-lar, ičti-ler, Toy-dan soŋ Oγuz

95.         

qaγan beg-ler-ge, el kün-ler-ge

96.         

čarlïq berdi, taqï dedi kim men sen-ler –

97.         

-ge boldum qaγan, alalïn. Ya taqï

98.         

qalqan, tamγa biz-ge bolsun.

99.         

buyan, kök böri bolsun-γïl uran  temur čïda –

100.    

-lar bol orman; ab  yerde yürüsün qulan

101.    

taqï taluy taqï müren; kün tuγ bol-γïl kök

102.    

qurïqan teb tedi. Kene andan soŋ

103.    

Oγuz qaγan tört sari-γa  čarlïq

104.    

jumšadï. Bïldür-gü-lük bitidi, elči-ler-i-ge

105.    

berib yeberdi. Ošbu bildür-gü-lük-te bitil-

106.    

-miš erdi. Kim men uyγur-nïŋ qaγanï bola-man

107.    

kïm yer-niŋ tört buluŋ-ï-nïŋ qaγanï

108.    

Bolsim  kerek turur. Sen-ler-den baš čalunγu

109.    

-luq tileb men turur. Ošul kim meniŋ aγïz –

110.    

-um-γa baqar turur bolsa taratγu

111.    

tartïb dost tutar-man, teb tedi ošbu kim

112.    

Aγuz-um-γa baqmas turur bolsa, čamat

113.    

čaqïb čerig čekib dušman tutar-man.

114.    

Taγuraq basïb asturïb yoq bolsun-γïl

115.            

tep qïlur-man, teb tedi. Kene bu čaq-

116.    

-ta oŋ jaŋa-q-ta Altun qaγan

117.    

degen bir qaγan bar erdi. Ošbu Altun

118.    

qaγan Oγuz qaγan-γa elči yumsab

119.    

yeber-di. Köb telim altun kümiš tartïb köb telim

120.    

qïz yaqut taš alïb köb telim erdeni-ler yeber-

121.    

-ib yumšab Oγuz qaγan-γa soyurqab

122.    

berdi, aγïzï-γa baqïndï. Yaqšï begü birle

123.    

Dos-luq qïldï, anuŋ birle amïraq

124.    

boldï. Čoŋ  jaŋaqï-da Urum degen

125.    

bïr qaγan bar erdi. Ošbu qaγan-nuŋ

126.    

Čerig-i köb köb balïq-lar-ï köb köb erdi-ler.

127.    

erdi. Ošul Urum qaγan Oγuz qaγan-

128.    

-nuŋ jarlïγ-ïn saqlamas erdi, qataγla-

129.    

-γu barmas erdi. Mu-hï söz söz-

130.    

-ni tutmas men turur-man, teb jarlïq –

131.    

-qa baqmadï. Oγuz qaγan čamat

132.    

atub anga atlaγu tiledi, Çerig birle

133.    

atlab tuγ-lar-nï tutub ketti. Qïrïq

134.    

Kün-dün soŋ Muz taγ degen

135.    

Taγ-nuŋ ada-γï-γa keldi. Qurïqan-

136.    

-nï tüškürdi, šük bolub uyub turdï. Çaŋ erte

137.    

bolduqta Oγuz qaγan-nuŋ

138.    

Qurïqanï-γa kün teg bir

139.    

čaruq kirdi. Ol čaruqtun kök

140.    

Tülük-lüg kök čalluq bedük

141.    

bir erkek böri čïqtï. Ošul böri Oγuz

142.    

Qaγan-γa söz berib turur erdi.

143.    

Taqï tedi kim ay ay Oγuz Urum

144.    

Üsti-ge sen atlar bola-san

145.    

Ay ay Oγuz tapuγuŋ-lar-γa men

146.    

yürür bolaman, teb tedi. Kene

147.    

andan soŋ Oγuz qaγan

148.    

Qurïqan-nï tür türdi, ketti, kördi

149.    

kim čerig-niŋ, tapuγ-lar-ï-

150.    

-da kök tülük-lüg kök čalluγ

151.    

bedük bir erkek beri yürügü-de

152.    

turur. Ol böri-niŋ art-lar-ïn qataγ-

153.    

-lab yürügü-de turur erdi-ler erdi. Bir

154.    

neče kün-ler-den soŋ kök

155.    

Tülük-lüg kök čal-luq bu bedük

156.    

erkek böri turub turdï. Oγuz taqï čerig

157.    

birle turub turdï. Munda Itil müren degen

158.    

bir talay bar erdi. İtil müren-nüŋ quduγ-

159.    

-ï-da bir qara taγ tapïγ-ï-da

160.    

urušγu tutuldï. Oq bir-le čïda

161.    

bïrle qïlïč birle uruštï-lar. Čerig-

162.    

-ler-niŋ ara-lar-ïn-da köb telim boldï urušγu.

163.    

El kün-ler-niŋ köŋül-ler-in-de

164.    

köb telim boldï qayγu. Tutulunč urušunč

165.    

Andaγ yaman boldï kim İtil müren-

166.    

-nuŋ suγï qïp qïzïl seb seŋger teg

167.    

boldï. Oγuz qaγan baštï, Urum qaγan

168.    

qačtï. Oγuz qaγan Urum qaγan-

169.    

-nuŋ, qaγan-luγ-ïn aldï, el

170.    

Kün-in aldï. Ordu-sï-γa keb

171.    

uluγ ölüg barγu köb telim tirig

172.    

barγu tüšü boldï. Urum qaγan-nuŋ

173.    

bir qarun-dašï bar erdi Urus beg degen

174.    

erdi. Ol Urus beg oγul-un taγ bašï-

175.    

-da Tereŋ müren ara-sï-da

176.    

yaqšï berik balïq-qa yumšadï. Taqï

177.    

dedi kim baluq-nï qataγlaγu kerek turur.

178.    

sen taqï urušγu-lar-dan soŋ baluq-

179.    

-nï ben-ge saqlab kel-gil, teb tedi. Oγuz

180.    

qaγan ošul baluq-qa atladï. Urus

181.    

Beg-niŋ oγul-ï anga köb altun

182.    

kümüš yeberdi. Taqï tedi kim ay menniŋ

183.    

qaγanum san Menge atam bu

184.    

baluqnï berüb turur. Taqï dedi kim baluq –

185.    

nï qadaγalau kerek turur. Sen taqï

186.    

urušγulardan soŋ baluqnï benge

187.    

saqlab kelgil deb dedi. Atam čamat atub erse.

188.    

mehüŋ tapum erürmü? Senden

189.    

jarluq bayluq billük bilemen.

190.    

Bizniŋ qut(ï)bïz senniŋ

191.    

qutuŋ bolmuš, bizniŋ uruγï –

192.    

bïz seniŋ (y-ïγač (u)ŋnuŋ

193.    

uruγï bolmuš bolub turur. Teŋri sen –

194.    

-ge yer berib buyurmuš bolub turur. Men senge

195.    

bašumnï qutumnï beremen. Bergü

196.    

berib dosluqtan čïqmas tur,

197.    

deb dedi. Oγuz qaγan y(i)gitniŋ

198.    

sözün y(a)qšï kördi, sevindi, küldi taqï

199.    

ayttï kim menge köb altun yumašbcәn

200.    

baluqnï yaqšï saqlabsan deb dedi. Anuŋ

201.    

üčün anγa Saqlab at qoydï, dostluq

202.    

qïldï. Kene čerig birle Oγuz qaγan

203.    

İtil degen müren (ge kečti). İtil (degen)

204.    

bedük bir (muren) turur. Oγuz qaγan anï.

205.    

Kördi taqï dedi kim İtilniŋ usuγïdan

206.    

nečuk kečerbiz deb dedi. Çerigde bir.

207.    

y(a)qšï beg bar erdi. Anuŋ atï Uluγ Ordu

208.    

beg erdi. Uzluγ uqγuluq bir er erdi.

209.    

Kördi kim (quduγïda köb telim) tallar köb telim

210.    

yïγačlar (bar erdi. Ošbu beg.....) ošul yïγačlar

211.    

-----------------kesti, yïγačlarda

212.    

yattï, kečti. Oγuz qaγan sevinč attï küldü.

213.    

Taqï ayttï kïm ay ay sen munda beg

214.    

boluŋ Qïpčaq degen sen beg boluŋ

215.    

deb dedi. Taqï ilgerü ketti..... Ahdan soŋ

216.    

Oγuz qaγan kene kök tülüklüg

217.    

kök jalluq erkek böri kördi. Ošbu kök

218.    

böri Oγuz qaγanγa ayttï kim emdi

219.    

čerig birle mundun atla Oγuz.

220.    

Atlab el künlerni beglerni keldür –

221.    

gil, men senge bašlab Gülnï körgürür –

222.    

man, deb dedi. Taŋ erte bolduqta

223.    

Oγuz qaγan kördi kim erkek böri

224.    

čerigigniŋ tapuqlarïda yürügü –

225.    

de turur. S(e)v(i)ndi, ilgerü ketti. Oγuz

226.    

qaγan čoqur tan ayγïr atqa mine

227.    

turur erdi. Ošul ayγïr at bek čoq sev(e)yür

228.    

erdi. Jolda ošbu ayγïr at közden yitü

229.    

q(a)čtï, ketti. Munda uluγ bir taγ bar

230.    

erdi. Öše üstünde toŋ taqï muz

231.    

bar turur. Anuŋ bašï soγuqtan ap aq

232.    

turur. Anuŋ üčün anuŋ atï Muz taγ

233.    

turur. Oγuz qaγannïŋ atï Muz taγ

234.    

ičige qačïb ketti. Oγuz qaγan mundan

235.    

köb čaqï emgek čeküb turdï. Çerigde

236.    

bir bedük qaγaz er beg bar erdi,

237.    

Çalaŋ bulaŋdan quruqmas turur

238.    

erdi. Jürügüde soγurγuda oŋa

239.    

Er erdi. Ošul beg taγlarγa kirdi,

240.    

Yürüdü. Toquz kündün soŋ Oγuz

241.    

qaγanγa ayγïr atnï keldürdi. Muz

242.    

taγlarda köb soγuq bolubdan ol beg

243.    

qaγardan sarunmïš erdi, ap aq erdi. Oγuz

244.    

qaγan sev(i)nč birle küldü aqttï kim

245.    

ay sen munda beglerge bolγïl bašlïγ,

246.    

(me)m(e) ŋleb senge at bolsun Qaγarlïγ,

247.    

deb dedi. Köb erdeni soyurqadï, ilgerü ketti.

248.    

Kene yolda bedük  bir üy kördi, Bu üynüŋ

249.    

taγamï altundan erdi, tuŋluqlarï taqï

250.    

küšmüštün, qalïq(a)larï temürdün erdiler

251.    

erdi. Qapuluγ erdi, ačqïč yoq erdi.

252.    

Çerigde bir yaqšï čeber er bar erdi, anuŋ

253.    

atï Tömürdü qaγul degen erdi. Anγa

254.    

jarlïq qïldï, kim sen munda qal, ač. Qalïq(a)

255.    

ačγundun soŋ kel orduγa deb

256.    

dedi. Mundan anga Qalač at qoydï, ilge –

257.    

rü ketti. Kene bir kün kök tülük –

258.    

lug kök jalluγ erkek böri yürümeyin

259.    

turdï. Oγuz qaγan taqï turdï. Qurïqan

260.    

tüšküre turγan turdï. Tarlaγusïz

261.    

bir yazï yer erdi. Munga Çürčit dedürürler erdi.

262.    

Bedük bir yurt, el kün erdi. Yïlqïlarï

263.    

köb, ud, buzaγlarï keb, altun kümüšleri köb,

264.    

erdeneleri köb erdiler erdi. Munda Çürčit qaγanï

265.    

el küni  Oγuz qaγanγa qaršu

266.    

keldiler. Uruš toquš bašlandï, oqlar birle qïlïč –

267.    

lar birle uruštïlar. Oγuz qaγan baštï,

268.    

Çürčit qaγannï bastï, öltürdi, bašïn

269.    

kesti. Çürčit 1125-1234 el künin öz aγïzïγa

270.    

baqïndurdï. U(ru)šγudun soŋ Oγuz qaγan –

271.    

nuŋ čerigige, nükerlerige el kün –

272.    

ige aŋdaγ ulug ölüg barγu tüšti kim

273.    

yüklemekke keldürmekke at, qaγatïr, ud

274.    

azlïq boldï. Anda Oγuz qaγannuŋ.

275.    

Çerigide uzluγ ïšay bir čeber kiši bar erdi. Anïŋ

276.    

atï Barmaqluγ Josun Billig erdi. Bu čeber –

277.    

bir qanγa čaptï. Qanγa üstünde ölüg

278.    

Barγunï qoydï, kanγa bašïda tirig

279.    

barγunï qoydï; tarttïlar, kettiler. Nukerler –

280.    

nuŋ el künnüŋ qamaγï munï kördiler, šaštïlar.

281.    

Qanγalar taqï čaptïlar. Munlar qanγa yürmümek

282.    

Te qanγa qanγa söz bere turur

283.    

erdiler erdi. Anuŋ üčün anlarγa

284.    

qanγa at qoydïlar. Oγuz qaγan qanγa

285.    

larnï kördi, küldi. Taqï anttï kim qanγa, qanγa

286.    

bïrle ölügni tirig yürügürsün, Qanγa –

287.    

luγ senge at bolγuluγ qanγa

288.    

bilgürsün deb dedi, ketti. Andan soŋ

kene bu (kök) tülüklüg kök jalluγ

289.    

erkek böri birle Sïŋdu taqï Taŋγut taqï

290.    

Şaγam yaŋγaqlarïγa atlab ketti

291.    

Köb urušγudan köb toqušγudun soŋ

292.    

anlarnï aldï, ez yurtïγa bïrledi

293.    

baštï, bastï. Kene tašqarun qalmasun

294.    

bïllüg bolsun kim kündünki buluŋda

295.    

Baraqa degen bïr yer bar turur. Uluγ

296.    

Barγuluγ bïr yurt turur, köb ïsïγ bir yer

297.    

turur. Munda köb kikleri köb qušlarï bar turur,

298.    

altunï köb kümüšiköb erdenileri köb turur. El kün –

299.    

leriniŋ öŋlügi čïraγï qap qara turur.

300.    

Ošul yerniŋ qaγanï Masar degen bir qaγan;

301.    

erdi. Oγuz qaγan anuŋ üstige

302.    

atladï. Andaγ yaman urušγu boldï. Oγuz

303.    

qaγan baštï, Masar qaγan qačtï. Oγuz

304.    

anï bastï, yurtïn aldï, ketti. Anuŋ dostlarï

305.    

köb sevinč(lig) erdi, anuŋ dušmanlarï köb

306.    

qayγular t(aptï). Oγuz (qaγan)  (anï) baštï,

307.    

sanaγuluqsïz nemeler yïlqï –

308.    

lar aldï, yurtïγa, üyige tüšti, ketti,

309.    

Kene čašqarun qalmasun kim

310.    

billüg bolsun kim Oγuz qaγannuŋ

311.    

janïda aq saqalluγ muz sačluγ

312.    

uzun uzluγ bir qart kisi turur bar erdi,

313.    

uqγuluγ tüzün bir er erdi, tüšimel

314.    

erdi Anuŋ atï Uluγ Türük erdi. Kün

315.    

lerde bir kün uyquda bïr altun

316.    

ya kördi taqï üč kümüš oq kördi. Bu altun

317.    

ya kün toqušïdan da kün batušï –

318.    

γača te(k)  ken erdi, taqï bu üč

319.    

kümüš oq tün yaŋγaqqa kete

320.    

turur erdi. Uyqudun soŋ tüšte kör –

321.    

genin Oγuz qaγanγa bildürdi.

322.    

Taqï dedi kim ay qaγanum senge

323.    

jaš(a)γu bols(ün)γïl uzu(n). (Ay qaγan)um senge

324.    

Tör(ü)lük bols(un)γïl tüzün, (benge kök)

325.    

teŋri berdi tüšümde, keldürsün. Talay

326.    

turur yerni uruγuŋγa berdürsün,

327.    

deb dedi. Oγuz qaγan Uluq Türük –

328.    

nüŋ sözün y(a)qšï kördi, ögüdün

329.    

tiledi. Ogüdüge köre qïldï. Andan

330.    

soŋ erte bolubda aqalarnï ini –

331.    

lerni čarlab keldürdi taqï ayttï kim ay meniŋ

332.    

köŋülüm avnï tileb turur. Qari bolγumdan

333.    

meniŋ qaγazluγum yoq turur. Kün

334.    

Ay, Yulduz taŋ sarïγa senler baruŋ.

335.    

Kök, Taγ, Teŋiz tün sarïγa sen –

336.    

ler baruŋ deb dedi. Andan soŋ üčegü –

337.    

sü taŋ sarïγa bardïlar, taqï üčegü –

338.    

sü tün sarïγa bardïlar. Kün, Ay

339.    

Yulduz köb kikler köb qušlar avlaγu –

340.    

larïdan soŋ jolda bïr altun yanï

341.    

čaptïlar, aldï(lar), atasï(γa berdiler).

342.    

(Oγuz qaγan sevindi, küldi taqï anï)

343.    

üč buzγuluq qïldï taqï (ayttï) kim ay aqa-

344.    

lar ya bolsun senlernüŋ, ya deg

345.    

oqlarnï kökkeče atuŋ deb

346.    

dedi. Kene andan soŋ Kök, Taγ

347.    

Teŋiz köb kikler, köb qušlar avlaγu –

348.    

larïdan soŋ jolda üč kümüš oq –

349.    

nï čaptïlar, aldïlar, atasïγa berdiler.

350.    

Oγuz qaγan sevindi, küldi taqï oq –

351.    

Larnï üčüge üleštürdi, taqï ayttï

352.    

(k)imay inlier oqlar bolsun senler –

353.    

nuŋ. Ya attï oqnï. Oqlar deg

354.    

senler boluŋ deb dedi. Ken(e) andan.

355.    

soŋ Oγuz qaγan uluγ qurïltay

356.    

čaqïrdï, nükerlerin el künlerin

357.    

čarlab čaqïrdï. Kelib keŋešib olturdï(l)ar. Oγuz

358.    

qaγaz bedük ordu(da)……

359.    

………(on, yaγïda)

360.    

(qïrïq qulač yïγačnï tiktürdi. Anuŋ)

361.    

bašïda bïr altun (taγuq qoydï, adaγï)

362.    

da bïr aq qoyun baγladï. (Ço)ŋ

363.    

yaγïda qïrïq qulač y(ï)γačnï tiktür –

364.    

di. Anïŋ bašïda bïr kümüš taγuq qoydï,

365.    

adaγïda bïr qara qoyunnï baγladï.

366.    

(Oŋ)  yaqta buzuqlar olturdï,

367.    

čoŋ yaqta üčoqlar olturdï.

368.    

Qïrïq kün, qïrïq keče aš(a)dïlar

369.    

i(č)tiler sevinč taptïlar. Andan soŋ Oγuz qaγan

370.    

(oγ)ularïγa yurïn ül(e)štürüb berdi. Taqï dedi kim

371.    

ay, (oγ)ullar köb men aštum, urušγular köb men kördüm

372.    

jïda bile köb oq attum, ayγïr b(i)rle köb yürü –

373.    

düm, dušmanlarnï y(ï)γlaγurdum, dostarumnï men

374.    

küldürdüm, Kök Teŋrige men ötedüm,

375.    

sizlerge beremen yurgum, deb dedi…….

376.    

……………………………………………………

377.    

……………………………………………………

                                












Шұғыла03 Қазан, 2019

ұнады рахмет

Rôže06 Қазан, 2019

Оғызнама жырын жазбайсыңдар ма?

Тоқжан 28 Қазан, 2020

《Оғызнама》деректеріне қарағанда жағбу өзінің жерін бөлген аймақ саны

Рауан01 Қараша, 2020

Ту кетш

Пікір қалдыру